Синонимдердің мағыналық реңкі

жүктеу/скачать 0.68 Mb.

Pdf көрінісі

бет	9/38
Дата	19.05.2023
өлшемі	0.68 Mb.
	#578736

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 38

Байланысты:
stud.kz-104290
философия сессия, В.В.Андронников тест, Алтын сақа 3 -сынып мектепішілік 2022, Дарындылық картасы, kontrolnaya rabota 4 magnetizm , 2021. Тәлімгер жоспары. Жас маман Аян, 500 Әдіс-тәсілдер, Гугл дискте жұмыс жасау, Мангыстау, Педагогика -5, c7c7cb1, Зертхана 1, Олимпиада бұрынғы материалдар, sabaq-kz attachment ou-sauattylyy-test, Ауған соғысы

1.3 Синтаксистік синонимдер
Синтаксистік синонимдерді зерттеген ғалым М.Серғалиев: «Біздің
ұғымымызда синтаксистік синоним дегеніміз – екі немесе одан да көп
синтаксистік конструкцияның лексикалық құрамы бірдей мазмұны бір,
бірыңғай синтаксистік қатынаста келіп, құрылымы әр түрлі болып, соған сай
нәзік мағыналық айырмашылығы байқалатын синтаксистік параллелизмнің
түрі. Синонимде конструкцияларының арасындағы айырмашылық олардың
қолданысындағы жиілік, сиректіктен және стилистикалық жағынан
аңғарылуы тиіс»,-деп анықтама береді [17, 13 б.].
Синтаксистік синонимдерді жүйелі және мәнмәтіндік деп бөлу тіл
білімінде Е.П.Шендельстен бастау алады. Ғалымның сипаттауына қарағанда,
жүйелі синоним дегеніміз – контекстің мазмұнынан тысқары жағдайда,
өздерінің потенциалдық-маргиналдық мағыналарында синонимдік қатынасқа
түсе алатын конструкциялардың синонимі «Мұндай синонимияны жүйелі
деп есептеуге болмайды: құрылымдарының жақындығы сөйлеу кезінде ғана,
белгілі бір контекст жайында ғана аңғарылады. Сондықтан мәнмәтіндік
синонимия деген атауды ұсынуға болады. Ол құрылымдардың
мағыналарының мол мүмкіндігіне негізделеді...» [18, 23 б. ]. Мұның өзі әдеби
тілде көпшілікке ұғынықты қолданылып жүрген сөз тіркестері мен
сөйлемдердің өз іштерінде синоним болып табылады.
Күле сөйлеу мен күліп сөйлеу деген сө тіркестерін алатын болсақ,
бағыныңқы сыңарларының екеуі де пысықтауыштық қатынаста, одан әрі
саралай келгенде, амалдық қатынастың ішінде тәсілді білдіретін бір ғана
етістіктің түрінде тұрғанына қарамастан, күле динамикалық, күліп
статистикалық күйді танытады. Бұл жөнінде профессор М.Балақаев былай
дейді: «Ол үшін көсемшенің кез келген тұлғасының бірін жұмсаса да болады
деп қарау дұрыс емес. Олардың әрқайсысының өздеріне тән ерекшеліктері
бар екенін сө тіркесі құрамында анықтауға болады» [19, 65 б. ].
Тілімізде мынындай мысалдар кездеседі:
Қызылша жинау
жұмыстарын шығармашылықпен жүргізу керек. Бізде қазіргі кезде өз
пәндерін жақсы білетін мұғалімдер жұмыс істейді. Олар жұмысты
шығармашылық түрде, оқу әдістері мен тәсілдерін түрлендіріп жүргізуге
тырысады. Ауызекі сөйлеу тілінде болсын, көркем әдебиетте болсын, тіпті іс
қағаздарының стилінде де
шығармашылық түрдегіге
қарағанда,
шығармашылықпен жиі қолданылады. Демек, синонимдік қатардағы
конструкциялар тек мағыналық жағынан ғана емес, қолданылу көлемі мен
мағынасы жағынан да ерекшеленеді.
Мұндай айырмашылықты стилистикалық жағынан да еске алу керек.
Ал мәнмәтіндік синоним, өзінің аталуына қарай, белгілі мәнмәтінге
байланысты болады. Мәнмәтіндік синонимдер автордың сөз қолдану
ерекшелігін, ауызекі сөйлеу тіліндегі жұмсалатын өзгешеліктерді танытады.
Мысалы: Сөйтіп дағдарып тұрғанымызда, арт жақтан үздік-создық
шиқылдап өгіз арба қуып жетсін деген сөйлемнің баяндауышына қарап,
16

келер шақтағы іс-әрекет туралы сөз болып тұр деп ойлауымызға болады.
Шынында, автор мақаласында өткен шақтағы сөздің орнына қолданылған.
Демек, баяндауыш бүкіл сөйлемнің бір сыңарына әсер етіп тұр да, келер шақ
тұлғасы өткен шақтың мағынасын білдіретін сөздің орнында тұр. Сөйтіп
дағдарып тұрғанымызда, арт жақтан үздік-создық шиқылдап өгіз арба
қуып жетті деген сөйлемнің синонимі және мәнмәтіндік синонимі болады.
Қазақ тілінде жүрелей отыру немесе жүресінен отыру деген тіркестер
бар: Бекназар жүрелей отырып қадала қарады; Сатан шалдың алдына
қарапайым жүресінен отыра қалды; Ал Ілияс Жансүгіров әйгілі «Құлагер»
поэмасында жүресінде отырады деген тіркесті қолданған:
Созылған сөз құйылды жүйесіне
Байланды тағы қайта күресуге.

жүктеу/скачать 0.68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 38