Сыныбы: 7 сынып Шо›ан УÙлиханов мектеп-гимназиясы Жамбыл облысы Сарысу ауданы Жа£атас ›аласы Ерпаизова Куланда Еділ›ызы Физика-информатика пÙніні£ 챓алімі Саба›ты£ та›ырыбы: “Архимед к¯ші. Денелерді£ ж¯зу шарттары.”

Саба›ты£ та›ырыбы: “Архимед к¯ші. Денелерді£ ж¯зу шарттары.” .

тартылу к¯ші

ауырлы› к¯ші

¯йкеліс к¯ші серпімділік

2. ®йкеліс к¯шіні£ т¯рлерін ата?

®йкеліс к¯ші

3. К¯шті ›андай ›±ралмен éлшейміз?

К¯шті éлшеу ¯шін аранайы ›±ралдар – динамометрлер (грекше динамис-к¯ш жÙне метро-éлшеймін) ›олданылады.

4. Бір›ылыпты ›оз“алыс деген не?

Дене бірдей те£ уа›ыт аралы“ында ±зынды“ы бірдей жол ж¯рсе, ондай ›оз“алыс бір›алыпты ›оз“алыс деп аталады.

5. Бір›ылыпсыз ›оз“алыс деген не?

Дене те£ уа›ыт аралы“ында Ùр т¯рлі жол ж¯ріп éтсе, ондай ›оз“алысты бір›алыпты емес ›оз“алыс деп атайды.

6.Неге жа£быр жауар алдында адамны£ с¯йек буындары

сыр›ырайды. (Атмосфералы› ›ысым кемиді,содан адамны£ ›ан

айналым ж¯йесі б±зылады. )

7. šатынас ыдыстарды бéліп ал. (ШÙугім,шÙйнек,су›±й“ыш.)
2. Физикалы› шамаларды éлшем бірліктерімен т±тастыры£дар.

1).

Т±ра›ты шамалар V 9,8Н/кг

кг/м³

м/с

м

с

1. Жылдамды›

1. 
   К¯ш
   
2. 
   Уа›ыт
   
3. 
   °зынды›
   
4. 
   Ты“ызды›
   

Ыдыс ішінде су бар. Ыдыс т¯бінде тиын жатыр. šа›па›, сірі£ке, ›а“аз, пинцет, ста›ан сия›ты ›±ралдарды£ ›айсысын пайдаланып, ›олды су ›ылмай, тиынды ›алай алу“а болады? (2 ж±лдыз) (пробка ішіне ›а“аз салып оны éртеу керек те, ¯стінен стаканмен жабу керек.)

1. 
   Елеуішпен су Ùкелуге бола ма? (Болады. šар мен м±з к¯йінде)
   
2. 
   М±з ›андай к¯йге жатады? (šатты к¯йге)
   
3. 
   Егер кеседегі суды£ бÙрін ішіп ›ойса› не ›алады? (Ауа)
   
4. 
   Ауа ›андай к¯й? (Газ к¯йі)
   
5. 
   šандай ыдыс›а су ›±йылмайды? (Су толы ыдыс›а)
   
6. 
   Ал су ›андай к¯йге жатады? (С±йы› к¯йге)
   
7. 
   Орнынан ›оз“алмай не éтіп бара жатыр? (Уа›ыт)
   

О›ушылар б±л сéз ж±мба›ты шешу ар›ылы, éткен саба›та“ы білімін на›тылап, оны éз дÙрежесінде кéрсетеді.

1. 
   метРдеНем±хаммедзатАстрономиядиффузияфизикаградуск¯шіЖолды£ éлшем бірлігі?
   
2. 
   ке£істікте белгілі пішіні жÙне на›ты кéлемі бар жеке т±р“ан нÙрсе?
   
3. 
   Астрономияда éшпес із ›алдыр“ан °лы›бекті£ аты?
   
4. 
   Денені£ сапалы› тектілігін сипаттайтын материя т¯рі?
   
5. 
   Аспан денелері туралы “ылым?
   
6. 
   Киімге жа››ан Ùтір иісіні£ ауа“а жайылуы ›андай ›±былыс?
   
7. 
   Таби“ат туралы “ылым?
   
8. 
   Термометрді£ éлшем бірлігі?
   
9. 
   Денелерді£ éзара Ùрекеттесуші санды› éлшемі?
   

Суат бетінде ¯лкен болса да а“аш бéренені£ ж¯зіп жіретіні, ал о“ан тастал“ан кішкене металл кесегі батып кететіні Ùркімге де белгілі. Суда ж¯зе білетін Ùркім а› суды£ éзіне батырыл“ан денені ы“ыстыратынын жа›сы біледі.Адам аздап малти білсе,су да оны£ ж¯зуіне ы›пал етеді.С±йы› тарапынан Ùрекет ететін б±л к¯ш ›айдан пайда болады?

С±йы››а батырыл“ан денеге Ùрекет ететін б±л ы“ыстырушы к¯шті£ шамасы дене мен с±йы›ты£ ›андай сипаттамаларына байланысты болатынын ›арастырайы›. Б±л к¯шті£ менін т±£“ыш рет ертедегі грек “ахымы Архимед(б.з.б.287-212) есептеп шы“ар“ан.Архимедке дейін де адамдар ы“ыстырушы к¯шті£ бар екенін білгені аны›.Суда кемелер, ›айы›тар,салдар ж¯зген,ы“ыстырушы к¯ш м¯мкіндік беретіндей дÙрежеде олар“а ж¯ктер тиелген.Алайда осы к¯шті£ шамасы неге те£ болатынын дÙл есептеп шы“ар“ан Архимед болатын.А£ызда айтылатындай,Сиракуз патшасы Геронны£ тапсырмасы бойынша оны£ тÙжін зергер тазаалтыннан жасады ма,Ùлде алтын мен к¯місті£ ›оспасынан жасады ма? Деген с±ра››а жауап таба алмай,кéп к¯н Ùуреленген “алым бір к¯ні толтыра су ›±йыл“ан ванна“а т¯скен кезде ойына Ùлгі с±ра›ты£ шешуі келген дейді.èзіні£ аш›ан жа£алы“ына шаттана ›уан“ан ол «Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз кéшелеріні£ бойымен ай“айлап ж¯гірген екен.СірÙ,жа£алы› аш›ан адам ерекше бір сезімге бéленетін болар.

2.Архимедті£ аш›ан жа£алы“ыны£ мÙн-ма“ынасын т¯сіну ¯шін ›арапайым тÙжірибе жасап кéрейік.Динамометр ілгегіне ›андай да бір дене ілейік те,оны£ шкаласыны£ кéрсетуі бойынша ауырлы› к¯шіні£ мÙнін белгілеп алайы›.осыдан кейін денені толы› су“а батырайы›.Динамометр кéрстуі éзгергенін бай›аймыз.Неліктен? Денені£ массасын éзгерткеніміз жо›.Демек б±л жа“дайда денеге ауырлы› к¯шінен бас›а оны судан ы“ыстыратын к¯ш Ùрекет етеді.Ол к¯ш ›алай пайда болады?

С±йы›ты£ ›ысымы туралы білімімізге с¯ене отырып,осы с±йы››а батырыл“ан денеге ›андай к¯штер Ùрекет ететінін ›арастырайы›.Денені£ б¯йір жа›тарына Ùрекет ететін к¯штер те£ жÙне олар бірін –бірі тегеріп т±рады.Б±л к¯штерді£ Ùрекетінен тек дене сы“ылады.Денені£ ¯сті£гі жа“ын биіктігі º₁ су ба“аны ’₁ к¯шпен , ал тéменгі жа“ын биіктігі º₂ су ба“аны ’₂ к¯шпен ›ысады. М±нда“ы º₂ су ба“аныны£ биіктігі º₁ биіктіктен кéп, сонды›тан ’₂ к¯ші де ’₁ к¯штен кéп болады. Демек, денені с±йы›тан ы“ыстыратын к¯ш ’₁ жÙне’₂ к¯штеріні£ айырмасына те£, я“ни ’_ы═’₁-’₂.

Сонымен, с±йы››а батырыл“ан денеге осы денені с±йы›тан ы“ыстыратын к¯ш Ùрекет етеді.

Тірек-сызбалар:

F=pS=ρghS;

F_Ы=F₂-F₁=ρgh₂S-ρgh₁S=ρgS(h₂- h₁)= ρghS= ρgV;

F_Ы= ρ_С gV_Д немесе F_А= ρ_С gV_Д

Архимед к¯ші: F_А= ρ_С gV_Д
3. Есеп шы“ару. Есептер де£геймен берілген. О›ушылар есептерді éздері та£дайды. Д±рыс жауабын ж±ппен тексеру.

Мысал есеп: Кéлемі 0,8м³ дене су“а батырыл“анда о“ан ›андай ы“ыстырушы к¯ш Ùрекет етеді?

№1.Су“а кéлемі 100см³ болатын денеге батырыл“ан.Осы денеге Ùрекет ететін ы“ыстырушы к¯шті аны›та£дар.Суды£ ты“ызды“ы 1000кг/м³

№2 Керосинге массасы 500г темір кесегі батырыл“ан.Ы“ыстырушы к¯шті аны›та£дар.Темірді£ ты“ызды“ы ρ =7900кг/м³, алкеросиндікі

ρ =800кг/м³


IV. Жа£а саба›ты бекіту:

1. О›улы›пен ж±мыс.

29 жатты“у. №1, №2

тапсырмаларын орындау).

1.Архимед к¯шіні£ éлшем бірлігі.

2.Суды£ 0,6м тере£діктегі ›ысымын табы£дар.

3.šéлемі 0,001 метр куб дене су“а батырыл“ан осы денеге Ùрекет

ететіны“ыстырушы к¯шті аны›та£дар?

4.С±йы›ты£ ты“ызды“ын éлшеуге арнал“ан аспап.

5.Атмосфера сéзіні£ ма“ынасы.

6.Архимед к¯ші ›андай шамалармен байланысты.

7.Ма“ан жерді£ тіреу н¯ктесін кéрсетсе£із бол“аны,мен жерді кéтеріп

беремін сéзімен тарихта ›ал“ан “алым.

8.Массасы 4кг дене ›андай аурлы› к¯шін т¯сіреді?

9.Кéлемі 40 метр куб керосинні£ массасы неге те£?Керосинні£

ты“ызды“ы 800кг/м³

10.Барометр тауды£ етегіндегі ›ысымны£ 760мм.сын.ба“ ,ал оны£

±шар басында“ы ›ысым 722мм.сын.ба“ те£ екенін кéрсетеді.Тауды£

биіктігі ›андай?

11.Ауырлы› к¯ші Архимед к¯шінен ¯лкен болса,суда“ы денеге не

болады?

12.М±з кесегі бензинде ж¯зіп ж¯ре ала ма?

Венн диаграммасы:

Архимед к¯ші мен ауырлы› к¯ші


VI. О›ушыларды ба“алау.
№ О›ушыныЈ

аты-жйні ®й ж±мысы О›улы›пен