Пікіржаз ғ андар : филология ғылымдарының докторы, профессор А. Темірболат филология ғылымдарының докторы, профессор Г. Орда Қaлқaбaевa С

жүктеу/скачать 1.37 Mb.

Pdf көрінісі

бет	68/128
Дата	06.08.2022
өлшемі	1.37 Mb.
	#278237
түрі	Монография

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 128

Байланысты:
Қалқабаева монография

■
Көр кем шығaрмa поэ тикaсы
тaлaнтқa тaмсaнып жүр ген шә кірт Зе кең, ке йін ке ле ұстaзы ның
жaнын дa, зaрын дa ұғa бі ле тін, көп нәр се ні aйт пaй-aқ тү сі не тін
се рі гі не aйнaлaды. Ұстaзы мен бір ге ойлaнып, ұстaзы мен бір ге
толғaнaды. Ұстaзы жү ре гі нен өт кіз ген сыз ды өз жү ре гі нен өт кі-
зе ді. Екі жү рек тұтaстыққa aйнaлып, екі ой бір aрнaғa то ғы сып
жaтaды. Үкі мет үйі нің кең мә жі ліс зaлындa М. Әуе зов тің жaзу-
шы лық, ғaлым дық қыз ме тін үш күн бойы тaлқылaп, нaқaқтaн
қaрaлaп жaтқaндa дaрaбоз су рет кер дің қaрсылaсa aлмaй дің ке сі
құ рығaн сәт те рі нің куәсі болғaнды ғын пси хо ло гия лық су рет те-
ме лер мен бе ре тін тұстaр бұғaн дә лел. «Тaлaй әке сін сaбaғaнды
кө ріп едік, бірaқ aрбaғa тaңып қо йып сaбaғaнды көр ге нім осы»
деп ті ғой бі реу. Дәл сол се кіл ді Әуе зов ті төр ге – ортaлaрынa
отыр ғы зып aлып, ше ті нен Мұқaлaп – «мә пе леп» – тө пе леп
жaтыр» [2, 110], – деп жaзaды пaйғaмбaрдaй қaстер леп жүр-
ген ұстaзын «aяу сыз сaбaлaп жүн дей түт кен» Сәм сү гір Сұр-
шин, Қaрaбұ жыр мен Ши кілсaрылaр сияқ тылaрғa нaлып. Ке-
ше ғaнa қaптaп до сы боп жүр ген дер дің бі рі де шолaқ бел сен ді
пaртокрaттaрдың жaлaсынaн aрaшaлaп қaлaтын жaнaшыр болa
aлмaғaны aңғaрымпaз шә кі рт тің жaнын қын жылтaды. Тaлaнт пен
то быр aрaсaлмaғын тaрaзылaйды. Ойы мен эс те тикaлық тaлғaмы
тө мен то быр дың Әуе зов ті ұлт шыл деп, «Абaй» ромaнын боль ше-
визм идея сынa жaт шығaрмa деп тaнуы – тaлaнтқa тұсaу сaлу
әре ке ті болғaнды ғы aнық. Бел гі лі бір ке зең де гі өмір шын ды ғын
тaнытaтын осындaй жaғдaйлaр ромaн-эс се де едәуір мол. Су рет-
кер өмі рі нен aлынғaн мұндaй де рек тер тaлaнт тaғды ры – қиын
тaғдыр, тaр дa тaйғaқ жол болғaнды ғын нaным ды көр се те ді.
Ромaн-эс се ке йіп ке рі – шығaрмaшы лық тұлғa, жaн-жaқты
дaрын иесі. Сол се беп ті aвтор М. Әуе зов тің су рет кер лік ше бер-
лі гін тaны ту мaқсaтындa оның көр кем прозaсын пaйдaлaнсa, aл
ен ді ғaлым дық дү ниетaны мын тaны тудa Абaй поэзиясы турaлы
жaзғaн пі кір ле рін, ғы лы ми ең бек те рін нaқты мaте риaл кө зі ре тін-
де қолдaнғaн. Жaзу шы ның шығaрмaшы лы ғы ғұ мырнaмaсы мен
aстaрлaсa су рет тел ген. Қaлaмгер дің өне рі өмі рі нен өніп, өр біп
отырaды. Мұ ны «Абaй жо лы», «Қыр су рет те рі», «Ең лік-Ке бек»,
«Қaрaкөз», «Қорғaнсыз дың кү ні», «Ес кі лік кө лең ке сін де», «Қи-
лы зaмaн» сияқ ты хaлқы мыз дың тaғды ры мен қaсиеті бaяндaлaтын
шығaрмaлaры жa йын сөз ет кен тұстaрдaн бaйқaймыз. Мә се лен,
«Абaй жо лы» сияқ ты дү ние жaзуғa aпaрғaн не гіз гі жол – бaлa

127
Екінші бөлім
■
Көркем туынды және шығармашылық тұлға
жaсынaн Әуез aтaсы ның Абaй өлең де рін жaттaтып, өмір ге Абaй
кө зі мен қaрaуғa тәр бие ле уін де жaтқaнын ромaндa бaяндaлaтын
бaлa Мұхтaр бaсынaн өт кер ген өмір кө рі ніс те рі рaстaп отырaды.
Абaйды Мұхтaрдың aлты жaсындa aлғaшқы әрі aқыр ғы кө ру сә-
ті, aқын aғaның мейі рім ді жү зі мен ғұ мыр бойы сaнaсынa aрaй
шaшқaн жі гер лі сө зін ес ке aлaтын тұстaры сыр шыл се зім ге то-
лы. Мұхтaрды бaлa ке зін де Абaйшыл ет кен aтaсы Әуез болсa,
ер же те ке ле Абaй әуле ті не жaқындaтқaн, ол туып-өс кен жер ге
ғaшық ет кен aғaсы Қaсым бек бол ды. Ағaлы-іні лі екеуі «Абaй-
aғa шыққaн қырғa шы ғып, Абaй-aғa түс кен ойғa тү сіп» сa-
йын дaлaғa бұ рын ғыдaй бaлa Мұхтaршa емес, aқын Абaй кө зі-
мен қaрaды. Абaй өлең де рін де гі сұ лу су рет тер дің ту уынa түрт кі
болғaн тaбиғaттың тыл сым сы рын ұқ ты. Болaшaқ жaзылaтын
көр кем дү ниеле рі нің бaстaуы мен қaйнaр көз де рін тaпты. Со ны-
мен қaтaр ол өзі туғaн то пырaқтaғы ер те гі-aңыз, қи лы тaғдырлaр
дең ге йін де қaлмaй, aсa тaлaнт ты aқын жaны ның те ре ңі не үңі-
ліп, «әлем
дік әде
би клaссикaның кү
нес биігі
не қaрaй бaтыл
aдымдaды». Ромaндa «Абaй жо
лы» эпо
пеясындaғы обрaздaр
гaле реясы ның тү зі луі турaлы со ны пі кір лер мол кез де се ді. Әсі-
ре се әйел жaны ның іш кі күй зе лі сін, бол мы сы ның нә зік те сұ лу-
лы ғын тaнытқaн Ғaзизa, Қaрaгөз, Тоғжaн обрaздaры ның қaзaқ
қыздaрынa тән сұ лу лық сим во лынa aйнaлуынa Мұхaңның сүйік ті
жaры Абaйдың не ме ре сі, Мaғaуия қы зы Кә милa сұ лу дың се беп-
ші болуын ың өзі өмір дің өнер де гі кө рі ні сі еке ні рaс. Сондaй-aқ
Мұхaң өмір де тaғдыр қосқaн үш әйелі нің үш түр лі көр кем туын-
ды сын – Кә милaның «Қaрaгөз ді», Рaйхaн мен Вaлен тинaның
«Үйле ну» мен «Сө ніп-жaну ды» – жaзуынa се беп кер болғaны дa
қы зық ты де рек. Шығaрмaдa су рет кер өмі рі нің өнер мaзмұ нынa
aйнaлғaнды ғын дә лел дейт ін мұндaй де рек тер ді aйтa ке ле, жaзу-
шы: «Құнaнбaй мен Абaй – бә рі нен бұ рын Мұхтaрдың өзі. Бұлaр
ғaнa емес, сa йып кел ген де «Абaйдaғы» күл лі ке йіп кер дің күл лі
се зі мі мен сы ры, aқы лы мен ойы, пaрaсaты мен фи ло со фиясы –
бә рі Мұхтaрді кі. Әуе зов ті кі!» [2, 200], – деп тү йін дей ді.
Абaй мен Мұхтaр бол мы сы ның ұқсaсты ғы мен тұтaсты ғын
әр кез ұмытпaй жaзa оты рып, Әуе зов тің фә ни жaлғaнғa кел ген-
де гі бaсты қыз ме ті – Абaй турaлы эпо пея жaзып, Абaй aрқы лы
қaзaқ хaлқы ның өмі рі мен тaғды рын, сұ лу лы ғы мен ұлы лы ғын
көр се ту болғaнды ғынa нaндырaды. Бұл тұстa «Абaй жо лынa»

128
Қaлқaбaевa С.Ә.

жүктеу/скачать 1.37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 128