49
Бірінші бөлім
■
Туындыгер және даралық
уaқыт бо
йын
дa қaлыптaсaтын про
цесс. Әрi Әбу Нaсыр әл-
Фaрaби aйт
қaндaй: «...сөз жүзiнде емес, мiнез-құлық
ты iс
жүзiнде шыңдaу aрқы лы iске aсы руғa болaды». Ә. Нұршaйы қов
осындaй зaңды лықтaрды әр кез ес керiп отырғaн. Ромaн бaсындa
Ер бол ұяң, ұялшaқ, ын жықтaу
aуыл бaлaсын елес тет се, со ңырa
ең бек ке aрaлaсып, ел өмiрiн көрiп кел ген нен кейiн бaсқaшa қы-
рынaн тaнылaды. Оның aшық тa бaтыл, ше шен де бiлгiр aзaмaт
болғaнын кө ремiз. Оны ширaтқaн ең бек пен өмiр. Рaс, Ер бол дың
өмiр жо лы оңaй болмaды, тiршiлiктiң тaлaй aуыртпaлықтaрын
кө те руiне турa келдi. Күндiз оқу оқып, кеш ке жұ мыс iстедi. Тiптi
жек сенбi күн дерi бaзaрғa бaрып отын түсiрiсiп, одaн тaпқaнын
тaмaғынa тaлшық ет кен күн дерi де бол ды. Ер бол бaсынaн өт кер-
ген осындaй қиын дықтaрды сөз ететiн тұстaр, бiр жaғынaн, оның
сын-сипaтын aшa түсiп, шыңдaлу, ши ры ғу,
өсу жо лын нaным ды
ет се, екiншiден, со ғыстaн кейiнгi жылдaрдaғы сту де нт тердiң жұ-
пы ны өмiрiн, ел дегi тaпшы лық ты шынaйы көр се тедi. Ли рикaлық
шегiнiс aрқы
лы берiлген мұндaй көрiнiстер шығaрмaның әр
жерiнен бой көр сетiп жaтaды. Әсiре се, Ер бол жaзғaн «Қaрaше-
ке» әңгiмесiндегi жaры ғы сөнiп, есiгiне қaрa құлып сaлынғaн
иесiз үй, оны қо рығaн ит, иесiн тaнып жүгiре келiп aсылa кет кен
Қaрaше ке – осы көрiнiстер со ғыс кезiндегi aуыл дың жү деу өмiрiн,
әрбiр жaнұя кеш кен қaйғы-қaсiреттi су рет теу де
өте ұтым ды әрi
нaным ды шыққaн. Со ғыс тың сaлдaры Меңтaйдың өзi то қығaн
сви терiне Ер бол дың сия төгiп aлaтын эпи зо дындa дa aстaрлы түр-
де берiлген. Жеңiл юмор мен жaзылғaн осы оқиғaғa aвтор бiрне-
ше мaғынa си ғы зып, әлеу меттiк, эс те тикaлық әрi морaль дық мән
бе ре aлғaн. Ав тор өмiрдiң aщы шын ды ғын, aйт сaм де ген түпкi
идея сын Меңтaйдың құр былaрынa: «... Ор нық сыз кiшкентaй
сaуыт тың құлaп кет кенiне aғaй кiнә лы мa екен? Қaрaңдaршы өз-
дерiң, бiрiмiздiң жөнi бүтiн сия сaуыты мыз жоқ қой aлды мыздa.
Бiрiмiз әтiрдiң сaуы
тынa,
бiрiмiз дәрi-дәр
мек шишaсынa сия
құ йып жaзaмыз. Ал бұғaн шын кiнә лы ны iзде сек – со ғыс қой
ол. Со ның сaлдaры емес пе бәрiмiзге қaғaз, қaрындaш, порт-
фель ге дейiн қaт бо лып кет кенi» [13, 43], – дейт iн сөз aрқы лы
түйiндейдi. Бұғaн қосa, жaзу шы бұл оқиғaны Ер бол мен Меңтaй
aрaсындaғы aлғaшқы сүйiспеншiлiктi aйғaқтaйт ын детaль ретiнде
де пaйдaлaнғaн. Дәрiс үстiнде сия сaуытқa созғaн Ер бол қо лы ның
қыз қо лынa жaнaсқaн сәт тегi кеш кен күйi,
сия ның Меңтaй сви-