Оқулықтарда оның саны 25, кейде 26. Фонетиканың бас оқулығы: "Қазіргі қазақ тілінде мынандай 25 дауыссыз бар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, л, м, н, п, р, с, т, у, ф, Х, ц, ч, ш, қ, ң"

Х әрпі қазақ топырағына 1938 жылы табанын тіреп‚ орыс сөздерінің құрамында қолданыла келе төл (қ)

жүктеу/скачать 307.67 Kb.

Pdf көрінісі

бет	14/18
Дата	19.01.2023
өлшемі	307.67 Kb.
	#417223
түрі	Оқулық

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Байланысты:
4-лекция
Kazak tili Metodika 1 kl Rus basic, ана тілі 27.05, 1-лекция, 3-лекция, 11-лекция

Хат‚ хабар‚ хал‚ халық‚ хан‚ хикмет‚ хикая‚ хош‚ хор‚ хақ‚ хасіл‚ ха-ха (од) ахуал‚ дихан‚ мехнат‚ махпуз‚ махраб‚

Х әрпі қазақ топырағына 1938 жылы табанын тіреп‚ орыс сөздерінің құрамында
қолданыла келе төл (қ) дыбысымызды тықсыра бастады. Оған себеп бірсыпыра
сөздерімізде х әрпі жазылатын болды. Хат‚ хабар‚ хал‚ халық‚ хан‚ хикмет‚
хикая‚ хош‚ хор‚ хақ‚ хасіл‚ ха-ха (од) ахуал‚ дихан‚ мехнат‚ махпуз‚ махраб‚
Михраб‚ мәслихат‚ мұхит‚ насихат‚ рахман‚ рух‚ рухани‚ сахна‚ Ахмет‚
Махмұт‚ сұхбат. Қырқыншы жылдарға дейін жай ғана қ-мен жазылып келген
бұлардың дені кірме сөздер. Тіпті орыс жазуымен алғаш басылған М. Балақаевтың
“Қазақ тілінің грамматикасының” бірінші беті “Қабарлы сөйлемнен” басталады. Р.
Сыздықова: “Не морфологиялық‚ не фонетикалық принципке сай келмесе де‚
бірсыпыра сөздерде х әрпі жазылып кетті:хат‚ хабар‚ халық‚ мұхит‚ сахна‚ хана…
Бұл сөздердегі х әрпі сөздің т‰бірін сақтау ‰шін‚ немесе естілуінше жазылып
тұрған жоқ”
1
– дейді. Алайда бұл х (әсіресе сөз басындағы) әріптен дыбысқа
айналып‚ аталған сөздердің айтылу өңін өзгертіп жіберді. Бұлғабар‚ соңғұғабар‚
осұғат‚ бұлғат деу ұмытылып‚ жазылуынша айтылатын болды.. Бұл‚ әрине‚ дұрыс
емес.
Орыс тіліндегі х – қатаң‚ тіл арты‚ ызың дыбыс. Жасалуы жағынан қ-ға ұқсас.
Айырмашылығы қ – шұғыл‚ х – ызың. Дауыстылар арасында‚ сөз ішінде шұғыл қ
ызыңға жуықтап айтылатыны әлденеше қайталанды. Олай болса‚ қазақ тілі ‰шін
сөз ішінде х-ны айту жат емес‚ тек оны сөздің басында‚ соңында қолдану жөн
болмайды.
Х орыс тілінен ауысқан сөздердің басында (200-дей сөз)‚ көбірек ортасында
(шахта‚ механика‚ техника)‚ соңында (цех‚ чех‚ феллах) да кездеседі. Ә. Ж‰нісбек
мұны дауыссыздарға қоспайды. Орыс тіліне ықыласымыз суымай тұрған тұста
1
Ñûçäûºîâà Ð. ²àçàº îðôîãðàôèÿñû ìåí ïóíêòóàöèÿñû æàéûíäà àíûºòà¹ûø. 2-áàñûëóû.
Àëìàòû‚ 1974‚ 11-á.

12
бұларды ескермеуге болмайды.
һ – бірден-бір көмейден айтылатын фонема. Бұл мынадай сөздерде жазылады:
аһ‚ аһла‚ гауһар‚ еһ‚ еһе‚ еһеле‚ жауһар‚ жаһіл‚ жаһһанам‚ жаһат‚ жаһатта‚
жаһілдік‚ қаһар‚ қаһарман‚ мәшһ‰р‚ уһ‚ уһле‚ шаһар‚ жиһан‚ оһ‚ оһо. Бұлар
негізінен араб-парсы сөздері.
Қарапайым сөйлеу тілінде һ көбінесе қ‚ к қатаңдарымен алмасып айтылады.
А

жүктеу/скачать 307.67 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18