Клетканың морфологиясы

жүктеу/скачать 244.28 Kb.

бет	24/70
Дата	30.12.2022
өлшемі	244.28 Kb.
	#405029
түрі	Құрамы

1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 ... 70

Байланысты:
Дәріс
лекция (1), 16-osh fo aza-debiet 8-syn (1), ҚҚЗТ-тест-1-15-апталар, Іскерлік қарым-қатынас, Lab3, 6 б,г,в,д 06.12-07.12, Икт жоба, 777, Лекция 12 ЭТМ, талқылау сұрақтары 3, formuly-po-fizike-5-ege.ru , 12 урок 8 класс, Абай жолы Қайтқанда І тарау, 2-срсп. Қожабай Айшабибі

Көрсеткiштерi Эухроматин Гетерохроматин
Бөліктердің боялу дәрежесi

Митоздық хромосома

Хромосома бөлігі

Хромонема

Хроматинді фибрилла

Нуклеогистонды фибрилла

ДНҚ

Митоздық хромосома

Хромосома бөлігі

Хромонема

Хроматинді фибрилла

Нуклеогистонды фибрилла

ДНҚ

43 - сурет. ДНҚ-ның хромосомада ұйымдасу деңгейлері

деңгей. Ілмектік домен (хромонема). Генетикалық материалдың келесі құрылымдық деңгейі хроматин фибрилдердің ілмектер түзуіне

негізделген. Олардың түзілуіне гистондық емес ақуыздар қатысады. Бір ілмекке сәйкес келетін ДНҚ-ның бөлігі 20 000-тен 60 000 дейін жұп нуклеотидтерден тұрады. Мұндай қысқарудың нәтижесінде хромонеманың d = 100-300 нм жетеді, ұзындығы 0,2-0,3 мкм, оны интерфазалық хромонемалар деп атайды. Тығыздалу коэффициенті - 680.

деңгей. Тығыздалған хромонемалар. Интерфазалық хромонеманың жеке бөліктері әрі қарай қысқарып, құрылымдық белоктар түзіп, құрылымы бірдей көршілес ілмектерді қосады. Тығыздалған хромонемалардың ұзындығы 0,1-0,2 мкм, жуан жіпшелер түзеді, d = 700 нм, олар жарық микроскопы астында кӛрінеді, тығыздалу коэффициенті - 12х104.
деңгей. Хроматидтік және хромосомалық деңгей. Жарық микроскопы астында анық көрінетін хроматин құрылымының жоғары деңгейі, d = 1400 нм.

Сондықтан, хроматиннің бөліктерін эухроматинді және гетерохроматинді бөліктер деп екіге ажыратады.
Эухроматинде информация тығыз жазылмаған, одан транскрипция жүреді, генетикалық активті. Гетерохроматинде информация тығыз болғандықтан, генетикалық инертті, биологиялық ақпараттың транскрипциясы жүрмейді. Оларға тән айырмашылықтар 6 кестеде кӛрсетілген.
6 - кесте Эухроматин мен гетерохроматиннiң айырмашылықтары

Көрсеткiштерi	Эухроматин	Гетерохроматин
Интерфазадаға гендердің жағдайы	Қарқынды	Қарқынды емес
Құрылымдық гендер	Көп	Аз
Нуклеотидтер қатары	Уникальды	Қайталанатын
Нуклеотидтер құрамы	Г-Ц көп кездеседi	А - Т көп кездеседi
Бөліктердің боялу дәрежесi	Ақшыл	Қара
Репликация жүредi	S кезеңнiң І жартысында	S кезеңнiң II жартысында
Маңызы	Тiршiлiкке маңызды	Құрамында РНҚ көп

Гетрохроматиндерді конститутивтік (құрылымдық) және
факультативтік деп ажыратады.
Конститутивтік гетерохроматин хромосомалардың центромералары маңында және телоцентромерлік бөліктерде орналасады. Олар транскрипция жүрмейтін ДНҚ-дан түзілген. Оны мейоз кезінде гомологтық хромосомаларды өзара тануда қолданады және ол көршілес құрылымдық гендерді бір бірінен бөліп тұрады. Факультативтiк гетерохроматинге гомогаметалы ағзалардың қалыпты жасушаларындағы екі жыныс Х–хромосоманың (әйел жасушасында) бiреуiнен түзілетін жыныс хроматинінің денешігі мысал бола алады.
Политения - деп хромосомалардың жiңiшке құрылымындағы хромонемалардың екi еселенiп, сандарының 1000-2000 дейiн көбеюiн айтады, бiрақ хромосомалар санының артуы жүрмейді.
Хромосомалар – алып хромосомаларға айналады. Политения кейбір арнайы жасушаларда байқалады, мысалы қосқанаттылардың сілекей безінде (44- сурет). Эволюция барысында әр түрде қалыптасқан тұрақты және өзіндік ерекше хромосомалар жиынтығы бар. Хромосомалардың сапалық және сандық белгілерінің жиынтығын кариотип деп белгілейді. Оны идиограмма түрінде көрсетуге болады, онда жұп хромосомаларды мөлшерінің кішіреюіне қарай орналастырады (45-сурет).
1.7.2 Кариотип туралы түсінік
Адам кариотипiнде 46 хромосома бар, олар мөлшері арқылы ажыратылады. Бұл – аталық және аналық жыныс жасушалары хромосомалардың гаплоидтық жиынтығы (п) қосылғанда пайда болатын хромосомалардың диплоидты жиынтығы (2п). Ер адамның кариотипі: 46,ХУ, әйел адамдікі – 46,ХХ, бұл жалпы хромосомалардың санын (46) және ер адамда (ХУ) және әйел адамда (ХХ) түрінде болатын жыныс хромосомаларының санын көрсетеді. Бір жұпқа жататын, ұқсас хромосомаларды гомологтық хромосомалар деп атайды. Әр жұпқа жататын хромосомалардың бір-бірінен айырмашылығы бар, оларды гетерологиялық деп атайды (42- сурет).
1960 жылы қабылданған Денвер классификация бойынша хромосомаларды мөлшеріне қарай ең ірісін № 1 ең соңғы кіші жұбын № 22 деп нөмірлеген, бұл аутосомалық хромосомалар. № 23 жыныс хромосомалары. Осы хромосомаларды мөлшеріне, центромераларының орналасуына, екінші буынына байланысты 7 топқа бөлген (7-кесте). Бірақ Денвер классификациясы бойынша хромосомалардың жұбын табу өте қиын,
7 - кесте Центромераларының орналасуы және мөлшері бойынша

жүктеу/скачать 244.28 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 ... 70