Фауна Ғаламшардағы жануарлар түрі 1,5 миллион
жүктеу/скачать 66.24 Kb.
|
Жануарлар 2020 жаңа шпор
Білім саласы, Мәди Бапиұлы, Цветы для Элджернона. Дэниел Киз, 5119 вопросы отв НФ, РК2 иностранный 3
|
Белгілі бір территорияда мекендейтін жануарлар дүниесіт Фауна Ғаламшардағы жануарлар түрі 1,5 миллион Барлық жануарларды белгілі тәртіпке келтіріп , реттеу жүйелеу Жануарларды ерекшеліктеріне сәйкес топтастыру жіктеу Жануарларды жіктеудегі ең жоғарғы деңгей жануарлар дүниесі Жануарларды жіктеудегі ең төменгі деңгей түр Жануарларды тіршілік ететін ортасына байланысты жіктеген ғалым Гиппократ Жануарларды жүйелеп, ағзаларды қосарынан (бинарлы) атауды ұсынған ғалым К.Линней Жануарлардың жіктелуі: түр→туыс→тұқымдас→отряд→класс→тип→жануарлар дүниесі Денесінің оң және сол жағындағы мүшелері жұп және бірдей қызмет атқаратын жануарлар денесі екі жақты симметриялы Денесінің дәл ортасынан әр тармағына ойша сызық жүргізсе денесі бірдей бес бөлімге бөлініп, әр бөлімдегі сәйкес мүшелер белгілі бір қызмет атқаратын жануар денесі сәулелі симметриялы Қарапайымдардың жер бетіндегі түр саны 70 мың Қарапайымдыларды зерттейтін ғылым протозоология Саркодиналар немесе плазмалылыар класына жататын жәндіктер амебалар Саркодиналардың пішіні тұрақсыз Бақалшақты амеба Арцелла Дене пішіні тұрақты саркодиналар сәулелі күнқұлақ,өрмекаяқ, күншар, қошқармүйіз көпірме, шұрықденелі бунақай Паразитті саркодиналар қантышқақ амебасы Саркодиналардың жалған аяқтарының қызметі қозғалу, қорегін аулау Қарапайымдылардың жасуша жарғақшасы саркодиналарды-плазма, талшықтылар мен кірпікшелілерді пилликула қаптайды Қарапайымдардың тыныс алуы суда еріген оттегін денесінің кез-келген жерімен сіңіреді Қарапайымдылардың қоректенуі бактерия, балдырлармен қоректеніп, ас қорыту вакуолімен асты қорытады Қарапайымдардың көбеюі жыныссыз ядросының бөлінуі, жынысты көбейеді Қарапайымдылардың қолайсыз жағдайдан қорғануы циста түзеді Қантышқақ амебасының бір тәулікте түзетін циста саны 300-600 миллион Талшықты қарапайымдылар эвглена, вальвокс, бодо, лейшмания, лямблия, трипаносома Өсімдікке де, жануарға да тән қасиеті бар жәндік жасыл эвглена Жасыл эвглена денесіндегі хлоропласт саны 20 Жасушасында фотосинтез процесі жүретін хлоропласт, жарық қабылдайтын көзшесі бар, талшықты жәндік жасыл эвглена Амебалардың ірі түрі Амеба протей Қос ядролы кірпікшелі жәндік кірпікшелі кебісше Кебісшенің жарғақшасының ішке ойысуынан пайда болды ойық ауыз, жасушалық ауыз Бір кебісшеде болатын кірпікшелер саны 10-15 мың Адамның тоқішегінде паразиттік өмір сүретін, тұрқы 30-150 мкм кірпікшелі балантидий Тоқішектің сілемейлі қабатына еніп, қанның қызыл түйіршігімен қоректеніп ауру тудырады балантидиоз немесе колит Сабағы жерге шаншылған жауқазын гүліне ұқсас дене тұрқы 150 мкм, сабағы шиыршықтанып жиырылған, аузы үнемі ашық,отырықшы дөңгелек кірпікшелі жәндік сувойка Сувойканың көбеюі жынысты, жыныссыз Сувойканың жыныссыз көбеюі іштей және сырттай бүршіктену Сувойканың аналық дарақтарынан бөлінген кірпікшелі бүршіктер кезген Жер бауырлап қозғалатын тұщы су мен теңізде тіршілік ететін, арқасынан құрсағына қарай қысыңқы, тұрқы 0,3 мм, арқасында қозғалмайтын сирек қылтандары бар кірпікшелі жәндік шилан немесе стилонихия Шиланның құрсағындағы кірпікшелі түзіліс кірпікшелек-қорегін аулауға қатысады, жүгіру, секіруге қатысады Кірпікшелілер класының өкілдері кіреукелі кірпікше, мөрже, валантидий, сувойка, Қарапайымдардың зәр шығаруы жиырылғыш вакуольдер арқылы Соркодиналардың әкті қаңқаларының маңызы тау жыныстарын түзеді, геологиялық қабаттардың жасын анықтау үшiн, мұнай және пайдалы қазбалар iздестiруде қолданады. Дене тұрқы 2-4 мкм. тері ауруын тудыратын қарапайым жәндік лейшмания Лейшманияны таратушы құмыты Дене тұрқы 1 мм.бақаның ішегінде болатын көп талшықты, ядросы көп қарапайымды опалина Жасушасы эктодерма және энтодермадан тұратын, жиырылғыш вакуолі жоқ талшықты Опалина Асқорыту, бөліп шығару қызметі осмостық қысым арқылы жүзеге асады Опалинада Опалинаның жыныссыз көбеюі жүзеге асады ерте көктемде, бақа денесінде Опалинаның жынысты көбеюі жүзеге асады бақа итшабағында Қай жылдан бастап опалина талшықтыларға жатқызылды 1968 ж Ядросы көп, жыныссыз көбейгенде қиғаштап бөлінетін талшықты жәндік опалина Үндістан мен Бангладеште кала-азар ауруын тудыратын қарапайымды лейшмания Кала-азар ауруының белгісі бүйрекүсті безінің қыртысы зақымданады, тері қараяды, қызуы көтеріледі, лимфа ісінеді Трипанасома тұрқы 15-30 мк.қан плазмасында паразитті өмір сүреді Трипанасома тудыратын ауру жылқыда-қараталақ, түйеде-суауру(сурра), сиырда ұйқы (Африкада сиырда - нагана) Трипанасоманы таратушы цеце, сона шыбыны Тұрқы 15 мк.екі ядролы, талшықты, аш ішекте болатын паразитті қарапайымды лямблия Лямблия тудыратын ауру лямблиоз Суды тазартатын қарапайымды жасыл эвглена, бодо Вольвокстың бір түрінің шоғырындағы жасуша саны 500-1000 Вольвокс пішіні шар пішінді Вольвокста 2 талшық,шоғыр түзеді жасыл эвгленада 1 талшық, жеке өмір сүреді Вольвокс көбейеді жынысты және жыныссыз Талшықтылар пішіні домалақ, шар, сопақ Вольвокстың жеке жасушалар сыртқы тері қабаты мен орталық сұйық бөліктерінің арасының байланысуы цитоплазмалық көпіршелер арқылы байланысады. Кірпікшелі кебісшедегі қылаулатқыштың қызметі қортылмаған асты сыртқа шығару Ұзыннан тік бөлінудің нәтижесінде пайда болады жасыл эвглена Кірпікшелі кебісше жынысты көбейіп, ұрпақ қалдыруына әсер етеді кіші ядро арқылы Кірпікшелі кебісшенің жынысты көбеюі ауыз саңылауы арқылы түйісіп, кіші ядро екіге бөлініп,үлкен ядро жойылып, кіші ядролар алмасқан соң, жаңа үлкен ядро түзілу арқылы Үлкен ядроның қызметі қоректену, тынысалу, қозғалу, зат алмасу Тек паразитті тіршілік ететін, жиырылғыш, ас қорыту вакуольдері жоқ, тығыз қорғаныш қабықшасы бар қарапайымдылар класы Споралылар Споралы қарапайымдылар құртамыш, безгек паразиті (қантұрғы) Адам,сүтқоректілердің ішек, бауыр, бүйрегінде өмір сүретін споралы жәндік құртамыш Құртамыш тудыратын ауру кокцидоз Қантұрғы тудыратын ауру безгек ауруы Қантұрғының тіршілік орны қанның қызыл түйіршігінде, эритроцитте Безгек ауруының белгілері 400С температура көтеріліп, жиі қалтырайды Қантұрғыны таратушы маса Денесінен жарық бөліп, түнге қарай теңізді нұрға бөлейтін қарапайымды түншырақ Безгек паразитін тапқан 1880 жылы француз дәрігері Лаверан 1960 жылы жасалған безгек ауруын емдейтін дәрілер хинин, акрихин Безгек тарататын масаларды жою жолдары ДД, гексахлоран химикаттарын шашу, маса дернәсілімен қоректенетін гамбузия балығын көбейтіп өсіру Лямблияны алғаш бауырдың өт өзегінен тапқан дәрігер Д.Ф. Лямбль Қантышқақ тудыратын амебаны қан аралас нәжістен тапты 1875 ж. Ф.А.леш Қантышқақ амебасын ішек ұлпасы мен бауыр іріңдігінен тапты Р.Кох 1895 жылы безгек таратушы анофелес туыстас маса екенін тапқан Италия дәрігері Дж. Грасси Шығыс Үндістан мен Бангладешке лейшманиядан індет болып тиген, бүйрек үсті безінің сыртын зақымдайтын ауру кала-азар Теңізде тіршілік ететін, түнде жарық бөліп тұратын, талшықты жәндік түншырақ Тұщы лас суда өмір сүреді бодо Ішекқуыстылардың ғаламшардағы саны 9000, суда мекендейтін жәндіктер Типтің ішекқуысты деп аталуы екі қабаттан тұрып, денесінде бір ғана қуыс болады, сыртқы қабаты-эктодерма, ішкі қабаты-энтодерма Ішекқуыстылартипіне жататын кластар 3 гидратектестер (гидроидтар), табақшатәрізділер (сцифиоидтар), көпаяқты маржандар (полиптер) Гидротектестердің саны 2800 Гидраны 1744 ж. зерттеді А.Трамбле Гидраның эктодерма қабатында (сыртқы) тері-бұлшықет, атпа, жүйке, аралық, жыныс жасушалары болады Гидраның энтодерма қабатында (ішкі) асқорыту, безді жасушалары болады Гидра денесі қармалауыштардан, денеден, табанан тұрады. Табанмен судағы өсімдіктерге бекінеді, сәулелі симметриялы Гидраның қозғалуы бірде табанымен, бірде қармалауышымен кезек бекініп адымдап, жабын-бұлшықет арқылы қозғалады Гидра денесінің жабынынан сәл қылтиып шығып тұратын, қапшығы, оның ішінде улы сұйығы бар, сезімтал талшық атпа Гидраның атпа жасушаларының ең көп орналасқан орны қармалауыштарда Гидраның қармалауыштар саны 5-8 Атпа жасушалардың қызметі жауынан қорғану, қорегін аулау Гидра қорегі шабақ, ұсақ шаяндар, бунақдене дернәсілдерін қармалауышымен аузына салады Гидраның ас қорытуы асқорыту безінен бөлінген сөл көмегімен, қортылмаған ас ауыз арқылы шығарылады Гидраның жүйке жүйесі денесінде шашыраңқы тор түзе орналасқан Зақымданған мүшенің, ұлпаның қайта қалпына келуі регенерация Регенерация құбылысын шаян аяғынан байқаған Р.Реомюр Гидра денесі зақымданғанда аралық жасушалардың өсуі күшейе түседі Гидраның ауызға тақау жердегі өсіндіде орналасқан аталық жасуша сперматозоидтар Аналық жұмыртқа жасуша орналасқан Табанына таман Бүршіктену арқылы көбею жүзеге асады жазда Жынысты жолмен көбейеді күзде Ішекқуыстылардың дернәсілдері планула Еркін тіршілік ететін ішекқуыстылар сифоидтар Жапон теңізінде тіршілік ететін адам денесін күйікке шалдықтыратын медуза шаршылы медуза Медуза денесінде жоқ мүше табан Жылдам қозғалып, жалғыз жүреді медузалар Полиптер шоғыр құрмай жеке өмір сүретін полипті жәндік актиния Теңіз гүлі деп аталады актиния Шоғырланып отырықшылықпен өмір сүреді обелия Дара жынысты ішекқуысты құлақты медуза Құлақты медузаның ғылыми атауы аурелия Құлақты медузаның ауыз құрылысы төрт бұрышты, әр бұрышында бір-бірден төрт қалақшасы бар Маржандардың әкті қаңқаларының су бетіне шығуы риф Риф түрлері шеңберлі, жағалық, тосқауыл Шеңберлі рифті атайды атол Моншақ алынады қызыл маржаннан Денесі созылыңқы, аяқтары болмайтын, екі жақты симметриялы жәндіктер құрттар Қарны арқасына жабысып жалпайған, еркін тіршілік ететін құрттар типі Жалпақ құрттар Жалпақ құрттардың түр саны 15000 жуық Құрттардың дене қабаты 3 сырты-эктодерма, ортасы- мезодерма, іші-энтодерма Мезодермадан түзілген мүшелерді қоршап жататын дәнекер ұлпа паренхима Кірпікшелі құрттар класына жататын жалпақ құрттар ақ сұлама Кірпікшелі құрттардың түр саны 1200 Ақ сұлама кірпікшелерінің қызметі қозғалысқа келтіру Сұламаның сипап сезу мүшесі құлақ тәрізді өскіні Жарық сезу мүшесі көздері Тыныс алуы бүкіл денесімен Қан айналымы дамымаған Зәр шығаруы жұлдызша тәрізді имекшелі өзекше Жүйке түйіндері орналасқан екі бағанада денесін бойлай созылыңқы Ақ сұлама аузы орналасқан денесінің ортасында, құрсақ бөлімінде Жемін аулайды жұтқыншағын айналдырып, ауыздан шығарып Асқорыту жүйесі ауыз→жұтқыншақ→ішек Қорытылмаған ас шығарылады ауыз арқылы Ақ сұламаның жынысы гермафродит (қосжынысты) Ақ сұламаның аналық безі орналасқан алдыңғы жағында екі денешік ретінде Аталықбез орналасқан бүкіл денеге көпіршік тәрізді таралған Ақ сұлама көбейеді піллә түзеді, әкқабыққа тығыздап жұмыртқа салады, жұмыртқадан 5-40 дейін ұрықтар пілләні жарып шығады Ақсұламаның бірнеше бөлшектерге бөлініп, көбеюі аутотомия Сорғыш құрттар паразитті Сорғыш құрттарды атайды трематодтар Сорғыш құрттардың түр саны 4000 Мал бауырында өмір сүретін құрт бауырсорғыш Бауырсорғыштың пішінң мен тұрқы жапырақ пішінді, 3-4 см Бауырсорғыштың иесіне бекінетін мүшесі Құрсақ сорғышы Бауырсорғыштың алдыңғы сорғышы ауыз Бауырсорғыштың сыртын қаптайды кутикула немесе сірқабық Бауырсорғыш қорегі қан, бауыр жасушасы Бауырсорғыш тың асқорыту жүйесі сорғыш аузы, жұтқыншақ, ішек Бауырсорғыш жынысы гермафродит Жұмыртқалауы ұрықтанған жұмыртқа қанмен ішекке, нәжіс арқылы сыртқа түседі Бауырсорғыш жұмыртқалары дамиды суда Бауырсорғыш жұмыртқаның суда даму сатысы кірпікшелі дернәсіл→тоспа ұлу денесінде даму→құйрықты дернәсіл→циста Бауырсорғыштың дернәсілінің құйрықты дернәсілге айналуына дейінгі уақыт 2,5-3 ай Бауырсорғыштың негізгі иесі сиыр, қой Бауырсорғыштың аралық иесі Кіші тоспа ұлу Бауырсорғыш тудыратын ауру бауыршірік, фациолез Мысықсорғыштың негізгі иесі адам, ит, мысық Мысықсорғыштың аралық иесі екеу 1-былқылдақденелілер, 2-тұқы тұқымдас балық Мысықсорғыш тудыратын ауру описторхоз Құстар мен сүтқоректілердің қанында өмір сүреді қаншыл сорғыш немесе айыр дене Айырдене, қаншылсорғыш жынысы даражынысты Айырдене, қаншылсорғыш тудыратын ауру шистозоматоз Айырдененің аралық иесі тұщы су ұлуы Айырдене адамда құрсақ бөлігі мен қуық ірі веналарда болады Таспаша сорғыштан пайда болатын ауру дикроцелиоз Таспаша сорғыштың негізгі иесі ірі қара мал, аралық иесі құрлық ұлуы мен құмырсқа Таспа құрттар класының саны 3000 Таспа құрт деп аталуы денесі ұзын, таспа пішінді Таспа құрт өкілдері сиыр цепені немесе сиыр жармасқы, шошқа цепені Таспа құрт денесінің мөлшері 10 метр Сиыр жармасқы өмір сүреді 20 жыл Сиыр цепеніні тұрады басы, қысқа мойыны, 1000-нан аса бунағы бар Сиыр цепенінінің сорғыш саны 4 Таспа құрттарда болмайтын жүйе асқорыту, тынысалу, қанайналымы жоқ Сиыр цепенінінің жынысы қосжынысты, гермафродит Жыныс мүшелері орналасады 200 бунақта Сиыр жармасқының жыл сайын салатын жұмыртқа саны 600 миллион Пісіп жетілген жұмыртқа сыртқа шығады соңғы бунаққа келіп, үзіліп,нәжіс арқылы Сиыр цепенінің негізгі иесі адам Сиыр цепенінің аралық иесі сиыр Сиыр цепенінің дернәсілі финка Сиыр цепені тудыратын ауру финноз, цистицеркоз Финноздың жұғуы шала пісірілген ет арқылы Сиыр қарнының қабырғасын тесіп, қанға өттетін дернәсіл 6 қармақшалы дернәсіл Сиыр цепені бір жылда неше жұмыртқа салады 600 миллион Сиыр цепенінің зәр шығаруы бөліп шығару түтіктері финноз, цистицеркоздан сақтану 21 күн етті тоңазытқышта ұстау, етті толық пісіру Жұмыр құрттардың түр саны 20 000 Жұмыр құрттар класының өкілдері ішексорғы, үшкірқұрт Тері-бұлшықет астында болатын қуыс ілкі қуыс Ілкі қуыс түзіледі паренхиманың жұмсақ ұлпасының ыдырауынан Жұмыр құрттардың дене қабаты 3 қабаттан тұрады Жұмырқұрттардың екінші атауы нематодтар Жұмырқұрттардың бөліп шығару жүйесі терілі бездер Жұмыр құрттардың жұмыртқасын қаптайды шаңғалақ Бірінші қабаты–сірқабық, екінші қабат – гиподерма, үшінші қабат – бірыңғай салалы бұлшықет Сіріқабық өлі ұлпа Сірі қабықты тастауы түлеу Жұмыр құрттардың басқаша атауы нематодтар Ішексорғы тіршілік етеді адам мен сүтқоректілердің ашішегінде Ішексорғы пішіні 18 см, кит ішегінде 8 метр Ішексорғының ауызында 3 ерін бар Ішексорғы соңғы бөлігі аналь, құйрық Ішексорғының асқортыту мүшесі ауыз алдыңғы, ортаңғы, артқы ішек, аналь Қанайналым, тынысалу мүшелері болмайды Сезім мүшелері өте нашар дамыған Жынысы даражынысты, 200 000 жұмыртқа салады Ішексорғы тудыратын ауру бөсір, аскаридоз Адамның тік ішегінде өмір сүретін құрт үшкірқұрт Үшкірқұрт мөлшері 10 миллиметр Үшкірқұрт тудырады соқырішек Қант қызылшада болатын қылқұрт класының өкілі жіпшеқұрт Тері астында өмір сүретін құрт суыртқы Суыртқының тұрқы 150 см, жуандығы 0,2 мм Суыртқы тудырады ришта, трихинелла, дракунлез Суыртқының аралық иесі циклоп Адамға зияны жоқ, бунақденелілер денесінде паразитті өмір сүретін құрт қылқұрт Адамның бүйені мен соқырішегінде өмір сүретіп, жүйке жүйесіне әсер ететін,тұрқы 30-40 мм, қайнамаған судан жұғатын жұмыр құрт қылдырықбас Бидай, сарымсақ, қыша, үрмебұршақты зақымдайтын құрт сабаққұрт Сүтқоректілердің ішегінде, көпіршікті сатысында мида болатын жалпақ құрт ми құрт ми құрт тудыратын ауру айналма, ценуроз, тентек Көпіршік тәрізді финкасы адам, сүтқоректілер бауыры, өкпесі, бүйрегінде өмір сүретін жалпақ құрт эхинококк Эхинококтың көпіршік тәрізді дернәсілі жаңа туылған баланың басындай болады Эхинококк тудырады шемен, эхинококкоз Паразит құрттарды зерттейді гельминтология Ішекқұрттарды зерттеген ғалым К.Скрябин Ішекқұрттарды болдырмау шаралары барлық гигиеналық шараларды сақтау, көңді биотермиялық жолмен зиянсыздандыру Буылтық құрттардың түр саны 9000 Буылтық құрттардағы соңғы қуыс целом Буылтық құрттарда ең алғаш пайда болды қан айналу жүйесі Азқылтанды құрттар класының өкілі шұбалшаң 10-16 см, тропиктік шұбалшаң 2,5 метр Азқылтанақты құрттар мекені топырақ Белдеулілер тип тармағы өкілі сүлік, азқылтандылар Белдеусіздер көпқылтанақтылар Азқылтандылар саны 5000 Азқылтандылардың қылтандары әр буылтықта 8 Целом қызметі сұйық күйдегі қаңқа қызметін атқарады,қысымды реттейді, зат алмастырады Қантарату жүйесі тұйық Қанайналым жүйесі арқа, құрсақ қантамыры, сақиналы жүрекшеден тұрады Азқылтандылар тыныс алуы ылғалды, сілемейлі терісі арқылыалады Буылтық құрттар жабынының астында сақиналы, бірыңғай салалы бұлшықет бар Жүйке жүйесі жұтқыншақ үсті, асты түйіндері, жүйке бағанасынан тұрады Асқорыту жүйесі ауыз, жұтқыншақ, өңеш, жемсау, қарын, ішек, аналь Сезім мүшелері қылтанымен сипап сезу, жарықты сезу, иіс сезу дамыған Азқылтандылар көбейеді гермафродит, піллә түзеді, іштей ұрықтанады Шұбалшаңның буылтықтарының саны 90-300-ге дейін Азқылтандылардың жыныс мүшелері 9-15 буылтықта орналасқан Шұбалшаңның белдеуше сақинасы болады 32-37 бунақта Зәр шығаруы имекті түтікше Жыныссыз көбеюі регенерация арқылы Шұбалшаңды зерттеді Ч.Дарвин Көпқылтанақтылар түр саны 7000 Көпқылтанақтылар өкілдері нереида, құмқазар Нереида теңіз суында еркін жүзіп ө.с., жасыл түсті Құмқазар түсі қошқыл, теңіз түбінде құмнан ін қазып өмір сүреді Көпқылтанақтылар жынысы даражынысты, сырттай ұрықтанады Көпқылтанақтылардың дернәсілі трохофора Көқылтанақтылар денесіндегі бір буда қылтандары бар өскінше параподия Көпқылтанақтылардың маңызы балықтарға қорек Нереиданың қанының түсі жасыл Көқылтанақтылар тыныс алады желбезек арқылы Сүліктер тіршілік етеді суда Сүліктерде қылтандар жоқ, бүртіктері және екі ұшында сорғыштары бар Сүліктер ауызында тістері, үш жағы бар Сүліктер сілекейінің құрамында болады гирудин Гирудиннің маңызы қанды сұйылтады Медициналық сүлікті пайдаланады көктамыр бітелгенде, жүрек бұлшықеті жансызданғанда, миға қан құйылғанда Сүліктердің бұлшықеттері сақиналы, бірыңғай салалы, қиғаш бұлшықеттер Сүліктердің тыныс алуы бүкіл денесімен, бүйір тынысалу көпіршіктері арқылы Сүліктер жынысы гермафродит, іштей ұрықтанып, 15-16 жұмыртқасы бар піллә салады, 40 күнен кейін жұмыртқадан сүлік п.б. Сүліктер саны 400 Сүліктердің зәр шығаруы 17 жұп түтікшелі имек, қуығы бар Паразитті сүліктер жылқы сүлігі Сүліктер тыныс алады бүкіл денесімен, кейбіреулері бүйір тынысалу көпіршіктерімен Сүлік өмір сүреді 18 жыл Былқылдақ денелілердің ғаламшардағы саны 130 мың Тұлға мен бақалшақтың арасында орналасқан шапанша Былқылдақ денелілердің асқорыту жүйесі ауыз, үккі, тіл,жұтқыншақ, қарын, бауыр, ішек, аналь тесігі Қан айналу жүйесі ашық Былқылдақденелілерде ең алғаш пайда болды бауыр Итбалық, дельфин, акулалар, киттер, ірі балықтар қорегі басаяқтылар Бауыраяқтыл ұлулар жүрегі екі бөлімді, қарынша, құлақша Қосжақтаулылар мен басаяқтылардың жүрегі үш бөлімді Зәр шығару жүйесі бүйрек Бауыраяқтылар класы бас, тұлға, аяқтан тұрады, аяғы бауырын алып жатады Бауыраяқтылардың өкілдері тоспаұлу, жалаңаш шырыш, жүзім ұлуы, шалшықұлу Түйіртек, жұмырлақ өмір сүреді көлдер мен тоғандарда Шалшықұлуы, тоспаұлу, қошқармүйіз баяу ағатын су қоймаларында Жалаңаш шырыш бау-бақшада Бауыраяқтылардың тыныс алуы өкпемен Бауыраяқтылардың көбеюі қосжынысты, айқаспалы жолмен ұрықтанады Бауыраяқтылардың дернәсілі дамиды түрленіп дамиды Бауыраяқтылардың саны 90 мың Жүзім ұлу мен шырышты ұлудың көзі қармалауышының ұшында Тоспаұлудың көзі қармалауыштың түбінде Даражынысты ұлу шалшықұлуы, тірідей туады Францияда тағамға пайдаланады. Жүзім ұлуы Шалшықұлуы тыныс алады желбезекпен Бауыраяқты ұлулардың жүйке жүйесі 5 жұп жүйке түйіндері Бауыраяқтылардың сезім мүшелері тепе-теңдік, сипап сезу Ұлудың жер астынан алынған қалдықтары құрлыста пайдаланылады Қосжақтаулылырдың түр саны 20 мың Басы жоқ ұлу қосжақтаулылар, тұлға,аяқтан тұрады Асқорыту жүйесі басы жоқ болғандықтан өңештен басталады Тыныс алуы желбезек Қоректі аулайды кіріс сифоны арқылы Қосжақтаулылардың өкілдері мидия, устрица, гребешок, меруерттек, кемеқұрт, сынаша ұлу, асұлу, айдаршақ Айқұлақтың дене тұрқы 10 см. Айқұлақтың жүйке жүйесі нашар дамыған Қосжақтаулылардың көбеюі даражынысты Айқұлақ дернәсілдері уақытша балық денесінде паразитті өмір сүреді Сынаша ұлу немесе мидия бентостық, су түбінде мекендейтін, отырықшы Ересек сынаша ұлудың ерекшелігі төсеміктен уақытша босап, басқа орынға бара алады Сынаша ұлудың шоғыры друза деп аталады Сынаша ұлу дарақтарының ерекше мықты байланысқан жібі биссус (төсемікке бекінеді) Тағамға қолданатын қосжақтаулы асұлуы (устрица), айдаршақ (гребешок) Айдаршақ тіршілік етеді құмдауыт және тұнбалы ызарда, қорегі майда ағзалар детрит Шапанша төңірегінде қауіптен сақтап,жарық шығаратын көп көздері бар айдаршақ Аяғы жоқ, түйістіргіш бұлшықетімен әрекет жасайды айдаршақ Басаяқтылардың саны 800 Басаяқтылардың өкілдері каракатица, кальмар, сегізаяқ Кальмардың дене мөлшері 18 метр, 10 м.қармалауыш Қармалауыштар саны 8-10 Кальмардың шеміршекті басында ми болады Басаяқтылардың салмағы 300 кг Басаяқты ұлулардың денесі бас пен тұлғадан тұрады Қармалауыштарының ішкі жағында сақиналы сорғыштары бар басаяқты ұлулар Сағатына 50 шақырымдық жылдамдықпен жүзеді кальмар Құмға бас бөлігіндегі ойыстан су атқылап, қорегін аулайды каракатица Жауынан қорғану үшін сиялы сұйықтық шашады , басын төмен салбыратып ұстаса ұйықтап қалатын басаяқты сегізаяқ Басаяқтылардың қанының түсі көгілдір Басаяқтылардың көбеюі даражынысты, сырттай ұрықтанады, жұмыртқасы тура дамиды Сегізаяқтың жүрек саны 3, біреуі негізгі, 2-уі желбезектік Тағамға пайдаланатын басаяқты каракатица, сегізаяқ Зәр шығаруы бауыраяқтыларда 1 бүйрек, қосжақтаулылар мен басаяқтыларда 2 бүйрек Кальмар су тереңінде сағатына 50 шақырым жылдамдықпен жүзеді Сегізаяқтың қармалауыш саны 8 Басаяқтылырдың көбеюі даражынысты сырттай ұрықтанады, аналығы жұмыртқасы ересекке айналғанша қамқорлық жасайды Басаяқтылардың қанының көк түсті болу себебі эритроцитте мыстың болуы Аяқтары бірнеше бунақтан тұрады буынаяқтылар Буынаяқтылардың саны 1 миллион жануарлардың 80 пайызын құрайды Буынаяқтылардың денесін қаптайды хитинді қабықша Буынаяқтыларда болатын дене қуысы миксоцель Хитинінде нәруыз көп болады өрмекші тәрізділер мен буынаяқтылар Хитинді қабығы қалың өзеншаян, таңқы шаян, қоңыз қанаты мен жабыны Хитинді қабығы жұқа маса, шыбын Сезім мүшелері көру, химиялық сезім, есту, сипап сезу Буынаяқтылардың ибұлшықеттері көлденең салалы бұлшықетті талшық Буынаяқтылардың миксоцель қуысында гемолимфа қаны айналым жасайды Шаянтектестердің денесі баскөкірек және құрсақтан тұрады Шаянтәрізділерді зерттейтін ғылым Карциология Шаянтәрізділердің саны 30 000 20 отряды бар Шаянтәрізділердің қанайналымы ашық, жүрегі бес бұрышты қалташа Шаянтәрізділердің зәр шығаруы жасыл жұп без Шаянтәрізділердің тынысалуы желбезек Шаянның баскөкірегіндегі аяқтарының саны 5 жұп, 1 жұп қысқыш аяқ, 4 жұп жүретін аяқ Шаянның құрсағындағы аяқтарының саны 5 жұп қысқа құрсақаяқтарында жұмыртқа дамиды Құрсағының соңғы буынында құйрық жүзбе қанаты бар Шаянның ауыз маңындағы үш жұп жақ аяқтарының қызметі қорегін ұсақтау Шаянтәрізділердің асқорытуы ауыз, жұтқыншақ, өңеш, күйіс қарын, сүзгілі қарын, ішек, бауыр, аналь Шаянтектестердің көру мүшесі күрделі көз, жинақтап көреді Шаянның бір жұп қысқа мұртшасы тепе-теңдік, есту мүшесі Шаянның бір жұп ұзын мұртшасы сипап сезу, иіс сезу мүшесі Асшаянның күрделі көзіндегі жай көздердің саны 3020 Аналық шаянның жұмыртқалар саны 60, 500-600 Ең ұсақ шаянтектестер 1-8 мм. Дафния, циклоп Қысқышы жоқ ірі шаяндар омар, таңқы Шаянтәрізділердің 30 мың түрі, 20 отряды бар 200 млн.жылдан бері өзгеріссіз тіршілік етіп жатқан жаңбырдан соң жол жағалауында болатын шаян дулығар Каспий теңізінің ең тұзды бұғазында өмір сүреді артемия шаяны Алдыңғы аяқтарындағы қысқыштарының арасы 3 метрге жететін жапондық шаян таңқы Өсімдікпен қоректенетін шаян ылғалшақ Оңаяқты шаян -өзеншаяны, қысқышсыз шаян –омар, жыртқыш шаян таңқышаян Мұртаяқты шаяндар 7 жыл, жамбасқұрт – 30 жыл өмір сүреді Теңіз түбіне бекініп өмір сүретін, денесін бақалшақ қаптаған шаяндар теңіз жаңғақ,теңіз үйрек Судағы планктондардың 90 пайызы шаяндар Кәсіптік шаяндар, орташа, ірі денелі таңқышаян, омар, асшаян, өзеншаян, қысқышсыз шаяндар Балық желбезегінде паразитті өмір сүреді ескекаяқты шаяндар 1712 ж. ең алғаш өзен шаянының түлейтінін Р.Реомюр сипаттады 1931-1934 ж. Қара теңізден Каспий теңізіне балықпен бірге ілесіп келген шаяндар ірі асшаян адсперзус, ұсақ шаян элеганс Өрмекшілерді зерттейтін ғылым Арахнология Өрмекшітектестердің саны 63 мың Өрмекшітектестердің денесі баскөкірек, құрсақтан тұрады Өрмекшітәрізділердің дене қуысы аралас қуысты Денесін судың булануынан сақтайтын жабыны үш қабатты Өрмекшітектестердің баскөкірегінде 8 жай көз, екі күйіс аяқ, екі тұтқы аяқ, 8 жүретін аяғы бар Өрмекшітектестердің құрсағында үш жұп өрмек сүйелдері бар Өрмекау тоқиды аналық өрмекші, 1-берік жуан, 2-жабысқақ қорек аулайтын, 3-жұмсақ, жылы Ауға түскен қорегіне у жібереді күйіс аяғымен, бунақдене денесінде қорытылған асты тұтқы аяғымен сорып алады Өрмекшінің асқорытуы ішектен тыс Өрмекші тынысалады өкпе қапшығы, демтүтік Қанайналымы ашық,қақпақшалы жүрекше Зәр шығаруы баскөкіректе-сатанбез, құрсақта –мальпигий Көбеюі даражынысты, іштей ұрықтанады, күзде пілде тоқып, жұмыртқаларын салып, аналығы өліп қалады Өрмекшінің иіс сезу мүшесі тұтқыаяқ, аяқ Өрмекші дәм сезеді жұтқыншақпен Белгілі пішіні жоқ өрмекау ықтырма Улы өрмекшілер бүйі, қарақұрт, қыршаян Жоңғарлық бүйінің аталығы 1 жыл өмір сүреді , маусымнан қыркүйекке дейін , ал аналығы 2-3 жыл өмір сүреді Суда өмір сүретін өрмекші мизан Ықтырмашылар тұқымдасына жататын тұрқы 1-2 см, түсі қара, құрсақ бөлігінің үстіңгі жағында 13 қыязыл ноқаты бар улы өрмекші қарақұрт Ұрықтана салысымен аналығы аталығын жеп қояды қарақұрт, сондықтан оны қаралы жесір деп атайды Қарақұрт шаққандағы белгілер 10-15 минуттан соң бас айналады, іш, кеуде, бел,ауырып, аяқ ұйып қалады. , 3-4 күнен соң денеге бөріткен шығады Қарақұрттың тіршілігін зерттеп, шаққан жерді жанып тұрған отқа күйдіру керектігін ұсынды Павел Мариковский Қарақұрттың ерекшелігі түсі қара, құрсағының үстінде 13 қызыл ноқаты бар, уы ең қауіпті күркіреуік жыланан 15 есе күшті, мамыр-шілде айында аналығының уы күшті болады Әлемдік фаунадағы қарақұрттың саны 2351 Орта Азияда 24 туысы Қазақстанда 24 туысы 67 түрі бар Әлемдік фаунадағы қыршаянның саны 1900 Қазақстанда 4 туысы 5 түрі бар Қыршаянның уы құрсақтың соңғы буынында Қыршаян тыныс алдады өкпемен Қыршаянның көбеюі іштей ұрықтанып тірідей туады Сыртқы келбеті жоғарғы силурдан бері ешқандай өзгеріске ұшырамаған өте ежелгі жәндік қыршаян Қыршаянның улы безінің өзекшесі ашылады үшкір бізгектің ұшына Өрмекшілердің жауы жолшыл әрене, қорек етеді кенелерді зерттейтін ғылым акарология Өрмекшітектестердің тағы бір өкілі кенелер Кенелердің саны 40 мың Қазақстанда 853 Дене мөлшері мен бөлімі 0,05-13 мм, бас, көкірек, құрсақ Кенелер даражынысты Ересек кененің аяғының саны 8 жұп Кенелердің дернәсілі нимфа қуыршақ сатысынан өтпей түрленіп дамиды Үш иелі кене тайга немесе ит кенесі Ит кенесі тудыратын ауру энцефалит Адам терісінде, жабайы жануарлар мен ауыл шаруашылық малдарында паразитті өмір сүретін кене жайылым кенесі Қышыма кенесі адамға жұғады жылқыдан, малдан Үй хайуанаттары зардап шегетін, қышыма кенеден ірірек 1мм кене тері кенесі Мамық кене тудыратын ауру әкаяқ Нәзікбас кене тудыратын ауру қансигек, пироплазмоз Пироплазмозбен ауырған мал 41-42 0 с қызу көтеріліп, қанды зәр бөледі Тасмалданатын аурудың табиғи қордасы туралы теорияны ұсынды Е.Павловский, И.Галузо, М.Ременцова Қотыр ауруын тудырады қышыма кенесі 0,2-0,5 мм Азық-түлікке зиян келтіреді, ұн мен астықты жеп, шірік иісті сұр затқа айналдырады қамба кенесі, сүтсірне Өсімдіктерді зақымдайды берішкене,алма кене, өрмеккене Бунақденелілердің жер бетіндегі саны 700 мыңнан аса Бунақденелілер класының отрядж саны 35 Шыбынның ауыз апараты сүзіп жалаушы Маса мен орман қандаласының ауыз апараты шаншып-сорушы Тарақан, қоңыздардың аузы кеміргіш Балараның аузы кеміріп-жалаушы Көбелектің аузы түтік тәрізді сорғыш Бунақденелілер көбейеді жынысты жолмен, дара жынысты Ересек бунақдене Имаго Тура даму сатылары Жұмыртқа→имаго Тура дамитын бунақденелілер қанатсыздар Шала түрленіп даму сатылары Жұмыртқа→дернәсіл →имаго Толық түрленіп даму сатылары Жұмыртқа→дернәсіл →қуыршақ→имаго Бунақденелілерді зерттейтін ғылым энтомология Жануарлардың мінез құлығын зерттейтін ғылым этология Шала түрленіп дамитын бунақденелілер дәуіт, шегіртке, бұзаубас, инелік, бит, қандала, тарақан, шекешек, құлық, мамықжегі, түкжегі,біте, қалқанша Тарақандардың жер бетіндегі саны 4560 Қазақстанда 16 Бунақденелілердің тынысалуы демтүтік немесе трахея Бунақденелілердің қанайналымы ашық, қақпашалы жүрек Бунақденелілердің түссіз қаны гемолимфа Гемолимфасында күшті әсер ететін улы зат болады қанқыз, алагүлік, кейбір шешектерде Бунақденелілердің сезім мүшелері сипап сезу, дәм сезу, иіс сезу, көру, есту, тепе-теңдік Зәр шығару жүйесі мальпигий Тарақандар саны 16, азық-түлікті бүлдіріп, ауру таратады Дәуіттер отрядының саны 10,зиянды бунақденелілермен қоректеніп пайда келтіреді. Ара мен әрене шаншарымен қоректеніп, зиян да тигізеді Тарақанның сипап сезу, иіс сезу мүшесі екі мұрт Тарақан қорегін кеміреді күйсеуікпен Тарақан мен кейбір бунақденелілердің басындағы 4 жұп түрі өзгерген аяқтың 3 жұбы күйсеуік, 1 жұбы мұрт Тарақанның көзі орналасқан мұрттардың түбінде екі жай көзі болады Тарақанның қорегін кеміретін тісшелері хитинді тақта күйсеуік Қанаты болмайтын тарақан қара тарақанның аналығы Бунақденелілердің асқорыту жүйесі ауыз, жұтқыншақ, өңеш, жемсау,күйіс қарын, сүзгілі қарын, ішек, аналь тесігі, өсімдік зиянкесі Бұзаубас Қазақстандағы түрі 2,өсімдік тамыры мен жемістеріне зиян келтіреді Толық түрленіп дамитындар көбелек, шыбын, маса, қоңыз, бүрге, құмырсқа, балара, шаншар Турақанаттылар отрядының өкілдері шегіртке, шекшек, саяқ, шілделік, бұзаубас Шекшектің Қазақстандағы түрі 48, мәдени өсімдіктер зиянкестері Шілделіктің Қазақстандағы саны 22 Теңқанаттылар отрядының өкілдері біте (800), қалқанша(30) Бітелер денесі әртүрлі, жоны томпақ, аналығы қанатсыз, зиянкестер Қалқаншақ аталығында ауыз жоқ, аналықтарының қанаты мен аяғы жойылған. Үтір тәрізді қалқаншақ қайың, терек, қарақат, долана,ға зиянкелтіреді Ауыл шаруашылығына зиян келтіретін турақанатты жәндік Азиялық шегірке Шегірткелер дернәсілінің тығыз топтасуы жаушоғыл, кулига Шегірткенің қанатсыз дернәсілдері жаяу шегіртке немесе жаушоғыл Шегірткелермен биологиялық жолмен күресу қызғылт қараторғай Шалақанаттылар отрядының өкілдері (қатқылқанаттылар) қандала, суаршын, сушалқақ, зұламат Мәдени өсімдіктерге зиян келтіретін қандалалар қасақы жалпайма, тауқанала Тауқандалалар қыстап шығады 2 метр биіктікте, қыстап, наурыз-сәуір айында жұмыртқа салады Суда тіршілік ететін қандалалар суаршын, сушалқақ, зұламат Қаттықанаттылар отрядына жататын пайдалы қоңыздар бақшыл ызылдақ, түйірлі ызылдақ, сарыойқы ызылдақ, қанқыз, қиқоңыз, көңкей, көмбекей Қоңыздар қоректенуіне қарай жіктеледі ет қоректі, талғамсыз қоректі Зиянды қоңыздар колорад, бізтұмсық, шытырлақ, суіңкәр, сүңгуір Қант қызылшасына зиян келтіреді бізтұмсық Топыраққа қыстап шығады Көбелектің 80 түрінің жұмыртқасына жұмыртқалап зиянкестерді жояды Трихограмма Қасақы жалпайманың жұмыртқасына жұмыртқалап оларды жойып, пайда келтіреді теленомус Ақкөбелектің жұлдызқұрты мен жұмыртқасын жояды шаншарлар Қосқанаттылар отрядының өкілдері шыбын, маса, құмыты, шіркей, сона, бөгелек Қосқанаттылар өкілінің екіншіи жұп қанаты ызылдауыққа айналған, тепе-теңдік мүшесінің қызметін атқарады Бүргелер отряды 120 түрі бар, қаттықанаттылар мен қосқанаттыларға ұқсас қан сорғыш, адам мен жануарларға ауру таратады Қабыршаққанаттылар отрядының өкілдері дербесжұп, тұтжібеккөбелегі, қаракүйе көбелегі, Қазақстанда 1000 түрі бар Күздік жалпылдақ көбелегі астық тұқымдасына зиян келтіреді Қуыршақтан шыққанда, денесінен бірнеше тамшы қызыл сұйықтық бөлінетін, өсімдіктерді тозаңдандыратынкөбелек қантамшы Көбелектің дернәсілі жұлдызқұрт, аузы кеміргіш Жарғаққанатылар өкілі құмырсқа, шаншар, балара, астық қиғысы Астық қиғысы жұмыртқа салады бидай, көкнайза, арпа сабағына Шаншар дернәсілі дамиды 2 жолмен, сырттай паразиттік, іштей паразиттік Шаншар жұмыртқа салады астық қиғысының дернәсіліне Тұқымтоптағы аталық және аналық құмырсқаның ерекшелігі аталық пен аналықтың қанаттары бар Қанатсыз құмырсқа жұмысшы, әскер құмырсқа Қазақстандағы құмырсқа саны 100 Құмырсқаның тіршілік әрекетін П. Мариковский зерттеді Ұрықтанған соң қанатын жұлып тастайды Аналық құмырсқа Араның тұқымтобында тіршілік етеді аналық ара, аталық- сенделгі немесе трутень, жұмысшы Еліміздегі аралардың тіршілік әрекетін танып білген Т.П.Мариковская Бунақденелілерді зерттейтін ғылым Энтомология Бунақденелілердің жер бетіндегі саны 700 мыңнан аса Бунақденелілер класының отрядж саны 35 Шыбынның ауыз апараты сүзіп жалаушы Маса мен орман қандаласының ауыз апараты шаншып-сорушы Тарақан, қоңыздардың аузы кеміргіш Балараның аузы кеміріп-жалаушы Көбелектің аузы түтік тәрізді сорғыш Бунақденелілер көбейеді жынысты жолмен, дара жынысты Ересек бунақдене Имаго Тура даму сатылары Жұмыртқа→имаго Тура дамитын бунақденелілер қанатсыздар Шала түрленіп даму сатылары Жұмыртқа→дернәсіл →имаго Толық түрленіп даму сатылары Жұмыртқа→дернәсіл →қуыршақ→имаго Бунақденелілерді зерттейтін ғылым энтомология Жануарлардың мінез құлығын зерттейтін ғылым этология Шала түрленіп дамитын бунақденелілер дәуіт, шегіртке, бұзаубас, инелік, бит, қандала, тарақан, шекешек, құлық, мамықжегі, түкжегі,біте, қалқанша Тарақандардың жер бетіндегі саны 4560 Қазақстанда 16 Тарақанның аналығында қанаты болмайды, аталығында көкіректің 2-ші және 3-ші буынан шығатын 2 жұп қанаты бар Тарақанның қарын бөлімі күйіс қарын, сүзгі қызметін атқаратын бекітпе қарынша Бунақденелілердің жүйке жүйесі иіс сезу, сипап сезу, тепе-теңдік, көру, есту мүшелері жақсы дамыған Бунақденелілердің тынысалуы демтүтік немесе трахея Бунақденелілердің қанайналымы ашық, қақпашалы жүрек Зәр шығару жүйесі мальпигий Тарақанның көзі орналасқан мұрттардың түбінде екі жай көзі болады Тарақанның қорегін кеміретін тісшелері хитинді тақта күйсеуік Қанаты болмайтын тарақан қара тарақанның аналығы Бунақденелілердің асқорыту жүйесі ауыз, жұтқыншақ, өңеш, жемсау,күйіс қарын, сүзгілі қарын, ішек, аналь тесігі Толық түрленіп дамитындар көбелек, шыбын, маса, қоңыз, бүрге, құмырсқа, балара, шаншар Турақанаттылар отрядының өкілдері шегіртке, шекшек, саяқ, шілделік, бұзаубас Теңқанаттылар отрядының өкілдері біте, қалқанша Ауыл шаруашылығына зиян келтіретін турақанатты жәндік Азиялық шегірке Шегірткелер дернәсілінің тығыз топтасуы жаушоғыл, кулига Шегірткенің қанатсыз дернәсілдері жаяу шегіртке немесе жаушоғыл Шегірткелермен биологиялық жолмен күресу қызғылт қараторғай Шекшектің Қазақстандағы саны 48 Шалақанаттылар отрядының өкілдері (қатқылқанаттылар) қандала, суаршын, сушалқақ, зұламат Мәдени өсімдіктерге зиян келтіретін қандалалар қасақы жалпайма, тауқанала Тауқандалалар қыстап шығады 2 метр биіктікте, қыстап, наурыз-сәуір айында жұмыртқа салады Қаттықанаттылар отрядына жататын пайдалы қоңыздар бақшыл ызылдақ, түйірлі ызылдақ, сарыойқы ызылдақ, қанқыз, қиқоңыз, көңкей, көмбекей Зиянды қоңыздар колорад, бізтұмсық, шытырлақ, суіңкәр, сүңгуір Қант қызылшасына зиян келтіреді бізтұмсық Қалқаншақтардың аналықтарының аузы шаншып-сорғыш, ал аталықтарында ауыз болмайды Карминді самырдан кармин бояуын алады Көбелектің 80 түрінің жұмыртқасына жұмыртқалап зиянкестерді жояды Трихограмма Қасақы жалпайманың жұмыртқасына жұмыртқалап оларды жойып, пайда келтіреді теленомус Ақкөбелектің жұлдызқұрты мен жұмыртқасын жояды шаншарлар Қосқанаттылар отрядының өкілдері шыбын, маса, құмыты, шіркей, сона, бөгелек Қосқанаттылар өкілінің екіншіи жұп қанаты ызылдауыққа айналған, тепе-теңдік мүшесінің қызметін атқарады Бүргелер отряды қаттықанаттылар мен қосқанаттыларға ұқсас қан сорғыш Қабыршаққанаттылар отрядының өкілдері дербесжұп, тұтжібеккөбелегі, қаракүйе көбелегі Көбелектің дернәсілі жұлдызқұрт Жарғаққанатылар өкілі құмырсқа, шаншар, балара, астық қиғысы Астық қиғысы жұмыртқа салады бидай, көкнайза, арпа сабағына Шаншар дернәсілі дамиды 2 жолмен, сырттай паразиттік, іштей паразиттік Шаншар жұмыртқа салады астық қиғысының дернәсіліне Тұқымтоптағы аталық және аналық құмырсқаның ерекшелігі аталық пен аналықтың қанаттары бар Қанатсыз құмырсқа жұмысшы, әскер құмырсқа Ұрықтанған соң қанатын жұлып тастайды Аналық құмырсқа Араның тұқымтобында тіршілік етеді аналық ара, аталық- сенделгі немесе трутень, жұмысшы Бунақденелілерді зерттейтін ғылым Энтомология Тікентерілілер соңғы ауызды, көпжасушалы, теңіз жәндіктері Тікентерілілер класы 3 класс Тікентерілілердің дернәсілі екіжақты симметриялы Ересек тікентерілілер сәулелі симметриялы Тікентерілілердің ғаламшардағы саны 6000 Тікентерілілер деп аталу себебі әктен түзілген үшкір ұштары бар Тікентерілілерде ішектен бөлініп шығады мезодермалық қалталар Тікентерілілерде желілерге ұқсастығы соңғы ауыздың пайда болуы Тікентерілілерде эктодерманың жымырылуынан екінші рет пайда болды соңғы ауыз, екінші реттілер Тікентерілердің жабыны 2 қабатты, сырты –эпителийден, іші талшықты дәнекер ұлпадан түзілді Тек тікенектілерге ғана тән жүйе сутүтікшелі жүйе Тікентерілілерде болатын сутүтікшелі аяқтың қызметі жылжу Тікентерілілердің жүйке шеңбері орналасқан жұтқыншақ маңында Теңіз кірпісі мен жұлдызының көзі орналасқан тармақтарының ұшында Тынысалу мүшелері жоқ теңіз рухгүлі, жыланқұйрық Теңізжұлдыз, теңізкірпісі тыныс алады тері желбезек арқылы Теңізқиярының тыныс алу және зәршығару мүшесі суға толы өкпе Тікентерілілердің қанайналымы шеңберленген екі түтікті Регенерациялануға бейім теңіз жұлдызы Суды радиоактивті заттардан тазартады тікентерілілер Тамаққа қолданатын тікентерілілер теңіз жұлдыз, теңізқияр Тікентерілердің қалдықтарынан мәрмәр алып, құрылыс материалы ретінде қолданады Теңізжұлдыздар класының 8 отряды, 1500 түрі бар Теңізкірпісінің денесі 5 тармақты Теңізкірпісінің асқорыту жүйесі жұтқыншақ, қарын, ішек, аналь тесігі Теңізкірпілер класының 800 түрі бар Теңізкірпісінің аузында бестісті жақсүйекті ерекше мүше бар Теңізкірпілердің уылдырығы тамаққа қолданылады Теңізқиярларының саны 5 отряд, 1100 түрі бар Тікентерілілер дара жынысты, кейбір түрлері қосжынысты Қызыл кітаптың І санатына жойылып бара жатқан түрлер мен түртармақтар енген Қызыл кітаптың ІІ санатына саны азайып бара жатқан түрлер мен түртармақтар енген Қызыл кітаптың ІІІ санатына сирек түрлер мен түртармақтар енген Қызыл кітаптың ІV санатына белгісіз түрлер мен түртармақтар енген Қызыл кітаптың V санатына қалпына келтірілген түрлер мен түртармақтар енген 1991 жылғы 2-ші басылымға енген омыртқалы жануарлардың саны 129 1991 жылғы 2-ші басылымға енген омыртқасыздардың саны 105 Қазақстанның қызыл кітабына енген инеліктер Нәзікқұйрық, көркемше, шолғыншы инеліктер Нәзікқұйрық инелік Сырдария өзені, Арал теңізі маңындағы жыртқыш, 1979 ж белгілі болды Қазақстанның қызыл кітабына енген аналығы аталығын жеп жұмыртқасын дамытуға қажетті нәруыздаы алатын ең жалмауыз дәуіт ақтеңбіл 85 күнде 147 жоңышқа бітесі, 41 жеміс, 266 бөлме шыбынын жейді Қазақстандағы ең ірі шекшек Солтүстік Қазақстанда мекендейтін, қанаты жоқ далалық кергі Далалық кергінің аталығы сирек кездесетіндіктен көбеюі партогенезді жолмен Далалық кергі түлейді 8 рет, 3-4 аптада ересек күйге келеді Еменді орманда өмір сүретін, Жайық өзенінің маңындағы, сирек кездесетін ең ірі қоңыз бұғықоңыз Астық, алқа тұқымдасы мен жемістерге зиян келтіреді көкқасқа шегіртке, қызылша бізтұмсығы, колорад қоңызы, қасақы жалпайма Жеміс бағы мен орманға зиян келтіреді біте, алма жемісжегісі, зауза, дербесжұп, қарағай жібеккөбелегі Бөгелек дернәсілі сиыр терісінде дамыса оқыра Бөгелек дернәсілі жылқы мен есектің қарнында дамыса бөгелек Қойдың кеңсірігінде дамыса осқырма Сонадан ірі қарада пайда болатын ауру қарасан Бөртпе сүзек ауруын таратады бит Бөртпе сүзек пен оба ауруын таратады бүрге Жынды көбелек қуыршағы мен шанақоңыз дернәсілі топырақ астында қыстап шығады Зиянкестерді табиғи жауларымен жою әдісі биологиялық күрес Зиянкестерді жою үшін қолданатын химиялық заттар инсектицидтер Желілілер 2-реттік қуысты (целом), үш қабатты, екі жақты симметриялы,жоғары сатылы Желілер жіктеледі бассүйексіздер, қабықтылар, омыртқалылар Желілер дене температурасына қарай жіктеледі жылықанды, суыққанды деп жіктеледі Омыртқасыз, Бассүйексіздер тип тармағына жатады қандауырша Қандауыршаның саны 30, теңіздер мен мұхиттарда тіршілік етеді Қандауыршаға тән белгілер Дене тұрқы 5-8 см, екі бүйірі қысыңқы, арқа жүзбе қанаты құрсақ, құрсақ асты жүзбеқанатымен тұтасып кеткен Қандауырша терісі жұқа, сіріқабық (кутикула) қаптаған , сырты-эпидермис, іші нағыз тері Қандауыршаның ас қорыту жүйесі ауыз маңындағы қармалауыштар, ауыз, жұтқыншақ, ішек, бауыр, аналь тесігі Қандауыршаның тыныс алу мүшесі жұтқыншақтың екі бүйіріндегі желбезек Қандауыршаның қан айналым жүйесі жүрегі жоқ – оның қызметін құрсақ қолқа атқарады, тұйық, қаны түссіз Қандауыршаның зәр шығаруы жұтқыншақ маңындағы түтікше арқылы Қандауыршаның көбнюін зерттеді Ковалевский Қандауыршаның көбеюі дара жынысты, жыныс бездері жұтқыншақ маңында, сырттай ұрықтанады Қандауырша жыныстық жағынан жетіледі 2-3 жылда, жыныс жасушалары бөлшектену арқылы дамиды. Қандауырша дернәсілі су ішінде 3 ай еркін жүзіп, жыртқыштықпен қоректенеді Қабықтылар тип тармағының өкілі Асцидия Қабықтылар деп аталу себебі тығыз, жасуныққа ұқсас қабық қаптайды Қабықтыларды желілілерге жатқызу себебі тек дернәсілдерінде ғана желі болады Асцидияның пішіні күбі тәрізді Асцидия денесіндегі сифондар ауыз және клоака сифоны Асцидияның қоректенуі қорек ауыз сифонынан жұтқыншаққа, одан қарынға, ішекке, одан клоакаға түседі Асцидиялардың зәр шығаруы зәр шығару мүшесі жоқ, клоака сифоны арқылы шығады Асцидия тыныс алады желбезек Қанайналым жүйесі ашық Асцидия көбейеді қосжынысты, дара өмір сүретіндері жынысты, шоғыр құратындары бүршіктеніп Бассүйекті тип тармаққа жатады басүйегі бар жануарлар Бассүйектілер жіктеледі жақсүйектілер, жақсүйексіздер Жақсүйексіздердің өкілдері минога, миксина Миноганың тіршілігі эктопаразит балық денесіне дөңгелек ауызымен жабысып тіршілік етеді Қазақстанның қызыл кітабына енген дөңгелек ауызды каспий миногасы Қағанақсыздар тобы дөңгелек ауыздылар, шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер Қағанақтылар жіктеледі арнайы жұмыртқалық, ұрықтық қабық Қағанақтылар іштей ұрықтанатын жорғалаушылар, құстар, сүтқоректілер Жылықанды жануарлар гомойотермді дене температурасы тұрақты құстар, сүтқоректілер Салқынқанды жануарлар пойкилотермді, тіршілік әрекеті қоршаған орта температурасына тәуелді Балықтарды зерттейтін ғылым саласы: ихтология-22мың Балық денесі: бас, тұлға, құйрық Желбезек қақпағы жоқ, торсылдағы болмайтын балықтар: шеміршекті 730 түрі бар Шеміршекті балықтар:акула, электрлі жұпбалықтар,қазыққұйрық,балға балық,аратұмсық акула,манта Жемін аулағанда,электр зарядын пайдаланатын,электр зарядының кернеуі 8-ден 220 вольтқа дейін жететін шеміршекті балық: скат Шеміршекті балықтардың желбезегі жұтқыншағының екі бүйірінде 5-7 жұп желбезек саңылауы Тұлға мен құйрықты клоака бөліп тұрады Шеміршекті балықтардың құйрық жүзбе қанаттарының үстіңгі қалағы астыңғысынан едәуір үлкен Шеміршекті балықтардың терісін қаптайды плакоидты қабықша Акуланың белсенді тіршілік етуі байланысты миының жақсы дамуына Акулалар иісті сезеді 500 м қашықтықтан Шеміршекті балықтар жіктеледі 2 класс тармақ тақтажелбезектілер, тұтасбастылар Тақтажелбезектілер өкілдері акулалар мен скаттар Акулалар саны 350 Акулалардың ішіндегі қауіптісі сұр акула, жолақты акула Скаттардың саны 350 Сүйекті балықтартерісі сүйекті қабыршақты , жылдық сақинаға ұқсас Сүйекті балықтардың желбезегі желбезек қақпағы бар Қарны үлкен,созылғыш алабұға, шортан Сүйекті балықтарда ең алғаш пайда болды қуық Каспий теңізіндегі өрістегіш балықтар шоқыр, қортпа, пілмай, бекіре Балықтардың жүрегі екі бөлімді, қанайналым шеңбері 1 Балықтың сезім мүшелері дәм сезу, иіс сезу, есту, тепе-теңдік, көру Балық көзінің қасаң қабығы жазық, көз бұршағы шар пішінді Құлағы 1 бөлімді ішкі құлақ Балықтардың сүт тәрізді, ақ сұйықтық аталық бездері:шоғал Сүйекті балықтардың тірідей шабақтайтын түрі: гамбузия,қос жынысты теңіз алабұғасы Қара уылдырық алынатын балықтар: бекіре,қортпа,шоқыр Қоршаған ортада су ағынының күшін, бағытын, балық қай мүшенің көмегімен анықтайды: бүйір сызығы Балықтардың арқа мен аналь дара жүзбеқанатының қызметі:денесін бір қалыпты ұстайды Балықтардың көкірек,құрсақ жұп жүзбеқанатының қызметі: тепе-теңдікті Құйрық жүзбеқанатының қызметі: бұлқын (айналаға бұрылу)бағытын Балықтардың жүзгіштігін реттейтін, дыбыс толқынын күшейтетін резенаторы: торсылдағы Балықтардың жүрегінде қандай қантамырлар болады: тек қана көк тамыр Ағынды су балықтары: бахтах, ақмарқа Өрістегіш балықтар: кета, құныс балық,көксерке, бекіре, қортпа, майшабақ Балықтардың дамуы: ұрықтанған уылдырық- дернәсіл-шабақ-ересек балық Бекіретәрізділер отрядына жататын балықтар: бекіре, қортпа, шоқыр, пілмай Майшабақтәрізділер отрядына жататын балықтар: сардинка,қылқа,түлкібалық, килька Албырттәрізділер отрядына жататын балықтар: кета,нерка,құнысбалық, бахтах, ақсақа, қиярбалық, шортан Тіршілігінде бір-ақ рет уылдырық шашып, өледі кета,нерка,құнысбалық Тұқытәрізділер отрядына жататын балықтар:қаракөз, табан, сазан, оңғақ, тұқы,мөңке, аққайран, ақмарқа Еті дәмді «Патша балығы» деп аталатын балық бахтах Сетінектер отрядына жататын балықтар:трескалар Көзауықтар отрядына жататын балықтар:камбала, тілбейне, қалқан Қазақстанның су қоймаларындағы балықтар саны 180 Қазақстанның қызы кітабына енген балықтар саны 17 Қазақстанның эндемик балықтары іле шармайы, балқаш алабұғасы Жайық өзенінде тіршілік ететін Қазақстанның қызыл кітабына енген балық еділ майшабағы Саусаққанатты балықтар латимерия Латимерияның үлкен өкпесі өзгеріске ұшырап майлы мүшеге айналған Тұқы балықтарының желбезек доғаларында болады жұтқыншақ тістері Қарны үлкен созылғыш жыртқыш балықтар алабұға, шортан Акула миынан тарайды 10 жұп жүйке Акулалар көбейеді көпшілігі іштей ұрықтанып, тірідей шабақтайды Ұрпағына қамқорлық жасайтын балықтар тиляпия,Америка жайыны уылдырығы шабаққа айналғанша аузында сақтайды Уылдырығын құрсағында болатын терілі қатпарларында арнайы қапшықта сақтайды ине балық, теңіз ит балық, теңіз жайыны Балықтарды қолдан ұрықтандыру тәсілін 1857 ж. ұсынды В.П.Врасский Қосмекенділердің жер бетіндегі саны 5000 Қазақстанда 12 Қосмекенділерді зерттейтін ғылым Батрахология Қосмекенділердің терісі жұқа, безді, ылғалды Аяқтарындағы ерекшеліктер алдыңғы аяғы қысқа, қары, білек, алақан 4 саусақ болады, артқы аяғы ұзын, сан, сирақ, табан, 5 саусақ болады, арасында жарғақ бар Қосмекенділердің қаңқасы бас, иық белдеуі, жамбас белдеуі, алдыңғы, артқы аяқ сүйегі, омыртқа жотасынан тұрады Біліктік қаңқа құрамына енеді бас пен омыртқа жотасы Омыртқа жотасы мойын,тұлға немесе арқа омыртқа, сегізкөз, құйрық Бір ғана сүйектен тұратын омыртқа мойын мен сегізкөз Құйрықсыз қосмекенділерде құйрық омыртқа тұтасып бір ұзын сүйекке айналған Қосмекенділердің қаңқасында болмайды қабырға Иық белдеуін құрайтын сүйектер 2 жауырын, 2 бұғана,т 2 қарға, 1 төс Жамбас белдеуін құрайтын сүйектер мықын, шонданай, шат Алдыңғы аяқ сүйектері тоқпан жілік, кәрі жілік шынтақ сүйекпен тұтасып кеткен, білезік, алақан, саусақ Артқы аяқ сүйектері ортан жілік, асықты жілік пен шыбық сүйек тұтасқан, толарсақ, үзеңгілік, саусақ Бақа денесіндегі бұлшықеттер саны 350 Ас қорытуы бунақденелілермен қоректенеді асты тілін лақтырып аулайды, ауыз, жұтқыншақ, өңеш, қарын, аш ішек, тоқ ішек, клоака, бауыр, ұйқы безі Қосмекенділерде алғаш пайда болды сілекей безі, ортаңғы құлақ, онда тек үзеңгі сүйек, кіші қан айналым шеңбері Тыныс алуы құрлықта сопақша, қабырғасы жұқа, капиляр торлаған өкпе, суда тері, дернәсілі желбезек Қан айналымы жүрегі 3 бөлімді, 1 қарынша, 2 жүрекше, қарыншада аралас қан, қанайналым шеңбері екеу Зәр шығаруы 2 қызыл-қоңыр ұзынша бүйрек, 2несепағар, клоака, қуық, қуық толғанда зәр қайта клоакаға келіп сыртқа шығады Жүйке жүйесі ми 5 бөлімді алдыңғы, ортаңғы ми жақсы дамыған, мишық нашар дамыған Көру мүшесі үстіңгі астыңғы қабықтар, жыпылықтағыш бар Есту мүшесі ауыз-жұтқыншақ қуысымен байланысқан үзеңгіден тұратын ортаңғы құлақ , итепе-теңдік қызметін атқаратын ішкі құлақ Иіс сезімімен су айдынын табады Көбеюі даражынысты, көктемде суда сырттай ұрықтанып, уылдырық шашады Жұмыртқаның дамуы түрленіп, метамарфоз, дамуы су температурасына байланысты су жылы болса 2-3 аптада, салқын болса 1 айдан аса Бақа дернәсілі шөміш балық, итшабақ- қанайналымы 1, жүрегі 2 бөлімді, желбезекпен тыныс алады, жыныстық жағынан 3 жылда дамиды Қосмекенділердің арғы тегі стегоцефалдар Қосмекенділер жіктеледі 3 отряд құйрықты, құйрықсыз, аяқсыз Аяқсыз қосмекенділер саны 170 Африка,Америка, Цейлонда өмір сүреді Аяқсыз қосмекенділер жер астында ін қазып тіршілік ететін құртпошым, құртжылан Құртпошымның ерекшелігі көзі де, дабылжарнағы да болмайды, іштей ұрықтанады Құйрықты қосмекенділер 400 түрі бар,тритон, саламандра, жетісулық бақатісқұйрығы айқын байқалады, денесі созылыңқы Қызыл кітапқа енген құйрықты қосмекенді Жетісу Алатауы мен Қытайдың таулы өзендерінде кездесетін жетісулық бақа тіс жүктеу/скачать 66.24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
Басты бет
Сабақтың тақырыбы
бойынша жиынтық
жиынтық бағалау
Сабақ тақырыбы
бағдарламасына сәйкес
Сабақтың мақсаты
тоқсан бойынша
сәйкес оқыту
Реферат тақырыбы
бағалауға арналған
ғылым министрлігі
оқыту мақсаттары
Сабақ жоспары
жиынтық бағалауға
арналған тапсырмалар
білім беретін
бағалау тапсырмалары
Қазақстан тарихы
Қазақстан республикасы
мерзімді жоспар
жиынтық бағалаудың
тоқсанға арналған
жалпы білім
Зертханалық жұмыс
арналған жиынтық
нтізбелік тақырыптық
республикасы білім
арналған әдістемелік
Қысқа мерзімді
болып табылады
бекіту туралы
Қазақ әдебиеті
оқыту әдістемесі
Мектепке дейінгі
Қазақстан республикасының
Жалпы ережелер
Инклюзивті білім
білім берудің
бағалаудың тапсырмалары
атындағы жалпы
тақырыптық жоспар
пәнінен тоқсанға
туралы жалпы
рсетілетін қызмет
әдістемелік ұсыныстар
пайда болуы
қарым қатынас
коммуналдық мемлекеттік
пәнінен тоқсан
Суммативное оценивание
мемлекеттік мекемесі
Сабақтың тақырыбы
бойынша жиынтық
жиынтық бағалау
Сабақ тақырыбы
бағдарламасына сәйкес
Сабақтың мақсаты
тоқсан бойынша
сәйкес оқыту
Реферат тақырыбы
бағалауға арналған
ғылым министрлігі
оқыту мақсаттары
Сабақ жоспары
жиынтық бағалауға
арналған тапсырмалар
білім беретін
бағалау тапсырмалары
Қазақстан тарихы
Қазақстан республикасы
мерзімді жоспар
жиынтық бағалаудың
тоқсанға арналған
жалпы білім
Зертханалық жұмыс
арналған жиынтық
нтізбелік тақырыптық
республикасы білім
арналған әдістемелік
Қысқа мерзімді
болып табылады
бекіту туралы
Қазақ әдебиеті
оқыту әдістемесі
Мектепке дейінгі
Қазақстан республикасының
Жалпы ережелер
Инклюзивті білім
білім берудің
бағалаудың тапсырмалары
атындағы жалпы
тақырыптық жоспар
пәнінен тоқсанға
туралы жалпы
рсетілетін қызмет
әдістемелік ұсыныстар
пайда болуы
қарым қатынас
коммуналдық мемлекеттік
пәнінен тоқсан
Суммативное оценивание
мемлекеттік мекемесі