2. ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ АЛЫНУ МЕХАНИЗМІ МЕН БЮДЖЕТТЕГІ ОРНЫН ТАЛДАУ
2.1 Жеке табыс салығының есептелу және алыну механизмін талдау
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексінің) Заңына сәйкес жеке табыс салығын төлеушілерге: 1) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, 2) Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады.
Жеке табыс салығының объектілері: салық салынатын табыс; төлем көзінен салық салынатын табыс; Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы болып табылады.
Салық салынатын табыс салық кодексінің тиісті баптарында көзделген жәйттерге орай, жылдық жиынтық табыс пен одан жасалған шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.
ЖТС= ( жалақы –МЗЖ —ЕТЖ)*10% (1)
мұндағы,
ЖТС - жеке табыс салығы
МЗЖ – минималды зейнетақы жарнасы
ЕТЖ – ең төменгі жалақы
2022 жылдан бастап жұмыс берушілер 1 ең төмен жалақы мөлшерінде жалақы белгіленген жұмыскерлердің табысынан жеке табыс салығын есептеуі, ұстап қалуы және аударуы тиіс. 2022 жылға дейін мұндай қызметкерлерден табыс салығы төленбеген. Жеке табыс салығы бойынша салық шегерімдерінің шамасы табысты толығымен "нөлдендірді" және жеке табыс салығы туындаған жоқ. 1 ең төмен жалақы жалақысы кезінде жеке табыс салығы төленетін жағдайлар да болды. Мысалы, салық шегерімдеріне құқығы жоқ резидент емес қызметкерлерден.
2022 жылдан бастап ең төменгі жалақы мөлшері 42 500 теңгеден 60 00 теңгеге дейін көтеріледі. Яғни, жұмысшылардың табыс мөлшері артып келеді. Бұл ретте стандартты салық шегерімі айлық есептік көрсеткішке ауыстырылады және шамамен сол деңгейде - 42 882 теңге теңгемен қалады.
2022 жылғы 1 қаңтардан бастап Салық кодексіне ең төменгі жалақыны айлық есептік көрсеткішке бұрын қолданыста болған сомаға баламамен ауыстыруды көздейтін өзгерістер күшіне енді.
Қазақстан Республикасының 20.12.2021 жылғы №85-VІІ Заңымен Салық кодексіне АЕМ-ді көрсете отырып (Салық кодексінің 345-бабы, 346-бабының 1-тармағы, 360-бабының 5-тармағы, 484-бабының 4-тармағы, 642-бабы) осындай шамаларды бұрын қолданыста болған сомаларға баламалы АЕК-ке ауыстыруды көздейтін өзгерістер қабылданды.
2022 жылға дейін Салық кодексінде стандартты шегерім, яғни жеке тұлғаның табыстарына жеке табыс салығын салу кезінде алып тасталатын шегерім табыс есептелген әрбір күнтізбелік ай үшін 1 ең төмен жалақы мөлшерінде айқындалған.
Енді, жаңа енгізілімдерге сәйкес, 2022 жылға 14 АЕК*3063 = 42 882 теңге (2021 жылы 1 ЕТЖК шамамен 2022 жылы 14 АЕК) мөлшерінде стандартты шегерім белгіленген [5].
1-кесте. Салықтық кодекске сәйкес салықтық шегерім өзгерісі
шегерім
|
2021 жылы
|
2022 жылы
|
42500 теңге
|
42882 теңге
|
Ескерту- Салықтық кодекс мәліметтері бойынша автормен құрастырылған. [43]
|
Жылдық жиынтық табыс салық төлеушінің салық кезеңі ішінде тапқан барлық түрлерін, соның ішінде: өткізуден түсетін табыс; құн өсімінен түсетін табыс; туынды қаржы құралдары бойынша табыс; міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыс; күмәнді міндеттемелер бойынша табыс; банктердің және лицензия негізінде банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың құрылған провизияларының (резервтерінің) мөлшерлерін азайтудан түсетін табыс; сақтандыру, қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымдары құрған сақтандыру резервтерін азайтудан түсетін табыс; талап ету құқығын басқаға беруден түсетін табыс; кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім бергені үшін алған табыс; тіркелген активтердің шығып қалуынан түсетін табыс; табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және өндіруге дайындық жұмыстарына арналған шығыстарды, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шығыстарын түзетуден түсетін табыс; кен орындарын әзірлеу салдарын жою қорына аударымдар сомасының кен орындарын әзірлеу салдарын жою жөніндегі іс жүзіндегі шығыстар сомасынан асып кетуінен түсетін табыс; бірлескен қызметті жүзеге асырудан түсетін табыс; егер бұрын бұл сома шегерімге жатқызылмаса, негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа, таңылған немесе борышкер таныған айыппұлдар, өсімпұлдар және басқа санкция түрлері; бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақылар; өтеусіз алынған мүлік түріндегі табыс; дивидендтер; депозит, борыштық бағалы қағаз, вексель бойынша сыйақылар; оң бағамдық айырма сомасының халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес анықталған теріс бағамдық айырма сомасынан асып кетуі; ұтыстар; әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыс; кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатудан түсетін табыс; сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушы алатын (алынуға жататын), мүлікті сенімгерлікпен басқарудан түсетін таза табыс.
Өткізуден түсетін табыс Қазақстан Республикасының трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылау жасау мәселелері жөніндегі заңдарында өзгеше көзделмесе, қосылған құн салығы мен акцизді қоспағанда, өткізілген тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізуден түскен табыс болып табылады. Қызметтер көрсетуден түсетін табысқа осы бөлімнің мақсатында, сондай-ақ: кредит (қарыз, микрокредит) бойынша, репо операциялары бойынша сыйақылар түріндегі табыс; мүлікті қаржы лизингіне беру бойынша сыйақылар түріндегі табыс; роялти; мүлікті жалға беруден түсетін табыс жатады.
Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізуден түскен табыс: тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған; мәміле шарттары өзгерген; өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін бағалар, өтемдер өзгерген; теңгемен төлеген кезде өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құнындағы айырма алынған жағдайларда түзетілуге тиіс. Табысты түзету аталған өзгерістер болған салық кезеңінің қорытындысы бойынша жүргізіледі.
Үйлерді, ғимараттарды (мұнай, газ ұңғымалары мен беріліс құрылғыларын қоспағанда), сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табысқа: құн өсімінен түсетін табыс үйлерді, ғимараттарды (мұнай, газ ұңғымалары мен беріліс құрылғыларын қоспағанда), сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып алынған активтерді қоспағанда, амортизациялауға жатпайтын басқа да активтерді өткізу кезінде құралады.
Өсім аталған активтерді сату құны мен олардың бастапқы құнының арасындағы айырма ретінде айқындалады.Кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын үйлерді, ғимараттарды (мұнай, газ ұңғымалары мен беріліс құрылғыларын қоспағанда) өткізу кезінде құн өсімі (залал) өткізу құны мен салық есебінде айқындалатын қалдық құнның арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Бағалы қағаздарды және қатысу үлесін өткізу кезіндегі құн өсімі мыналар:борыштық бағалы қағаздарды қоспағанда, бағалы қағаздар және қатысу үлесін бойынша - өткізу құны мен иемденіп алу (үлес) құны арасындағы оң айырма; борыштық бағалы қағаздар бойынша - өткізу күніндегі дисконт амортизациясы және (немесе) сыйлықақы ескерілген, өткізу құны мен иемденіп алу құны арасындағы купон есепке алынбаған оң айырма.
Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстарына: салық төлеушінің міндеттемелерін оның кредиторының есептен шығаруы; салық төлеуші таратылған кезде тарату балансы бекітілген кезде кредитор талап етпеген міндеттемелер; Қазақстан Республикасыныңзаңнамалық актілеріндебелгіленген талап қою мерзімінің өтуіне байланысты міндеттемелерді есептен шығару; соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару жатады.
Міндеттемелерді есептен шығару нәтижесінде алынған табыс сомасы есептен шығарылған кредиторлық берешек сомасына тең болады.
Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар иемденіп алынған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша, сондай-ақ қызметкерлерге есептелген табыстар мен Салық кодексінің тиісті бабының сәйкес айқындалатын басқа да төлемдер бойынша туындаған және туындаған кезінен бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған міндеттемелер күмәнді деп танылады және көрсетілген міндеттемелер олардың туындауы күніне қабылданған ставка ставка бойынша бюджетпен өзара есеп айырысуда осы міндеттемелердің бұрын шегерімге жатқызылған сомасына барабар түрде қалпына келтірілуге жататын қосылған құн салығын қоспағанда, осы міндеттемелердің бұрын шегерімге жатқызылған сомасы шегінде салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына енгізілуге жатады.
Банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстарына, борышкер банктің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның талабын орындаған кезде бұрын шегерімдерге жатқызылған провизиялар сомалары жасалған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар деп танылады. Бұл ретте, борышкер орындаған талап сомасына барабар мөлшердегі провизиялар сомасы табысқа енгізіледі. Сондай-ақ цессия шартын жасасу жолымен жол беру туралы шарт, новация шарты, талап құқығын басқаға қайта беру негізінде және (немесе) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздерде борышкерге талаптар мөлшерін азайту кезінде бұрын шегерімдерге жатқызылған провизиялар сомасы да табыстар деп танылады. Сонымен қатар талаптарды қайта сыныптау кезінде бұрын шегерімдерге жатқызылған провизиялардың азайтылған сомасы табыстар деп танылады.
Талап ету құқығын басқаға беруден түсетін табыстарға талап ету құқығын алатын салық төлеуші үшін – негізгі борышты талап ету бойынша борышкерден алынуға жататын сома, оның ішінде талап ету құқығын басқаға берген күнгі негізгі борыштан тыс сома мен талап ету құқығын алу құны арасындағы оң айырма түрінде айқындалатын табыстары, сондай-ақ талап ету құқығын басқаға беретін салық төлеуші үшін – салық төлеушінің бастапқы құжаттарына сәйкес басқаға беру жүргізілген талап ету құқығының құны мен борышкерден талап ету құқығын басқаға беру күні алынуға жататын талап ету құны арасындағы оң айырма талап ету құқығын басқаға беруден түсетін табыс болып табылады.
Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың (топтың) құн балансынан асып түсуінен алынатын табыстарға, егер ішкі топтың (І топ бойынша) немесе топтың (ІІ, ІІІ және ІY топтар бойынша) шығып қалған тіркелген активтерінің құны салық кезеңінде келіп түскен тіркелген активтер құны есепке алынған ішкі топтың (І топ бойынша) немесе топтың (ІІ, ІІІ және ІY топтар бойынша) салық кезеңінің басындағы құн балансынан асып түссе, асып түскен шама жылдық жиынтық табысқа енгізілуге тиіс. Осы ішкі топтың (І топ бойынша) немесе топтың (ІІ, ІІІ жјне ІY топтар бойынша) құн балансы салық кезеңінің аяғына қарай нөлге тең болады.
Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстарды, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шығыстарын түзетуден түскен табыстарына Салық кодексінің тиісті бабына сәйкес жеке топты құрайтын шығыстарды түзететін табыстардың мөлшері салық кезеңінде жұмсалған шығыстар ескеріле отырып, салық кезеңінің басында соңғысының мөлшерінен асып түссе, артық мөлшері жылдық жиынтық табысқа жатқызылуға тиіс. Бұл топтың мөлшері салық кезеңінің соңында нөлге тең болады.
Кен орындарын игеру салдарын жою жөніндегі нақты шығыстар сомасынан кен орындарын игеру салдарын жою қорына аударымдар сомасының асып түсуінен алынатын табыстарға, егер кен орындарын игеру салдарын жою жөніндегі нақты шығыстар аталған қорға жасалған аударымдардан төмен болса, айырма жер қойнауын пайдаланушының жылдық жиынтық табысына енгізілуге тиіс.
Егер жер қойнауын пайдаланушы тиісті мемлекеттік уәкілетті орган бекіткен кен орындарын игеру салдарын жою бағдарламасында көзделген кезеңде кен орындарын игеру салдарын жою жөніндегі жұмысты жүргізбеген жағдайда, шегерімдерге жатқызылған, кен орындарын игеру салдарын жою қорына (резервтік қор) аударымдар сомалары олар жүргізілуге тиіс салық кезеңінің жылдық жиынтық табысына енгізілуге тиіс.
Бұрын жасалған шегерімдер бойынша өтем түрінде алынған кірістерге: бұрын шегерімдерге жатқызылған және кейінгі салық кезеңдерінде өтелген күмәнді деп танылған талаптардың сомалары; мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен алынған субсидияларды қоспағанда, мемлекеттік бюджет қаражатынан шығындарды (шығыстарды) жабуға арнап алынған сомалар; осы Кодекстің тиісті бабында көрсетілген сақтандыру төлемдерін қоспағанда, сақтандыру ұйымы немесе нұқсан келтірген тұлға төлеген нұқсанды өтеу сомасы; бұрын шегерімдерге жатқызылған шығыстарды (залалдарды) өтеу бойынша алынған басқа да өтемдер жатады.Алынған өтем ол өтелген салық кезеңінің табысы болып табылады.
Сақтандыру ұйымының сақтанушыға жинақтаушы емес сақтандыру шартының қолданылуы аяқталғаннан кейін немесе оны мерзімінен бұрын тоқтатқан жағдайда қайтаруына жататын немесе қайтарған және сақтанушы бұрын шегерімге жатқызған сақтандыру сыйлықақыларының сомасы олар сақтанушыға қайтарылуға жатқан немесе қайтарылған салық кезеңінің жылдық жиынтық табысына жатқызылады.
Өтеусіз алынған мүлікке, салық төлеуші өтеусіз алған кез келген мүлікі, сондай-ақ жұмыстар мен қызмет көрсетулер оның табысы болып табылады. Мыналар салық салу мақсатына орай табыс ретінде қарастырылмайды: жарғылық капиталға салым ретінде алынған мүліктің құны; эмитент өзі шығарған акцияларды орналастырудан алған ақша сомасы; егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мүлікті өтеусіз негізде беретін салық төлеуші үшін өтеусіз берілген мүліктің құны. Өтеусіз орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны осындай жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге байланысты шеккен шығыстар мөлшерінде айқындалады; осы Кодексте көзделген жағдайларда салық міндеттемесінің мөлшерін азайту сомасы; егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, басқа тұлғадан алынуға жататыннан (алынғаннан) басқа, халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есепте табыс деп танылатын активтердің және (немесе) міндеттемелердің құнын өзгертуге байланысты туындайтын табыс; халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес активтерді қайта бағалауға арналған резервтерді азайту есебінен бөлінбеген пайданы арттыру.
Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, өтеусіз алынған мүліктің, оның ішінде жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің құны халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес айқындалады.
Табыстардың әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған шығыстардан асып түсуі табыстардың әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынуға тиіс (алынған) шығыстардан асып түсуі салық төлеушінің жиынтық жылдық табысына қосылады. Әлеуметтік сала объектілеріне осы бапта көзделген қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын, салық төлеушіге меншік құқығында тиесілі мүлік жатады. Салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына мынадай қызмет түрлерін:медициналық қызметті; бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру; қосымша білім беру саласындағы қызметті; ғылым, дене тәрбиесі және спорт, мәдениет саласындағы, тарихи-мәдени мұраларды, мұрағат құндылықтарын сақтау жөнінде қызметтер көрсету саласындағы қызметті; қызметкерлердің, олардың отбасы мүшелерінің, өзара байланысты тұлғалар қызметкерлерінің және отбасы мүшелерінің демалысын ұйымдастыру, сондай-ақ тұрғын үй қорының объектілерін пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынуға жататын (алынған) табыстардың іс жүзінде келтірілген шығыстардан асып кетуі енгізіледі. Қызметкерлердің қоғамдық тамақтануын, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды, балаларды, қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік қамсыздандыруды ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстар жылдық жиынтық табысқа енгізілуге жатады.
Кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатудан түсетін табыс (залал)
табыс кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатып алу-сату шарты бойынша өткізілу құны мен берілетін міндеттемелердің өткізілген күнгі бухгалтерлік есеп деректері бойынша баланстық құнына азайтылған, берілетін активтердің баланстық құны арасындағы оң (теріс) айырма ретінде айқындалады.
Жылдық жиынтық табысты түзету салық төлеушілердің жылдық жиынтық табысынан: тәуекелдік инвестициялаудың жабық пайлық инвестициялық қорлары мен тәуекелдік инвестициялаудың акционерлік инвестициялық қорлары төлейтінді қоспағанда, дивидендтер; жеке тұлғалардың депозиттеріне міндетті кепілдік беруді жүзеге асыратын ұйым алған банктердің міндетті күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналарының сомасы; Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры алған сақтандыру ұйымдарының міндетті, қосымша және төтенше жарналарының сомасы; жеке тұлғалардың депозиттеріне міндетті кепілдік беруді жүзеге асыратын ұйым мен Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры өздерінің өтелген депозиттер мен төленген кепілдікті және өтемақылық төлемдер бойынша талаптарын қанағаттандыру тәртібімен алған ақша сомасы; Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамасына сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына бағытталған инвестициялық табыстар;Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасына сәйкес алынған және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының активтерін ұлғайтуға бағытталған инвестициялық табыстар; Қазақстан Республикасының инвестициялық қорлар туралы заңнамасына сәйкес пайлық және акционерлік инвестициялық қорлар кастодиандардағы шоттарға алған және соларда болатын инвестициялық табыстар; Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес секьюритилендіру мәмілесі бойынша арнайы қаржы компаниясы алған, борышты талап ету құқығын басқаға беруден алынған табыстар; мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы немесе сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушы алатын (алынуға жататын), мүлікті сенімгерлікпен басқарудан түсетін таза табыс; мақта қолхаттары бойынша міндеттемелердің орындалуына кепілдік беру қоры мақта өңдеу ұйымдарынан алатын жыл сайынғы міндетті жарналардың сомасы; астық қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік беру қоры астық қабылдау кәсіпорындарынан алатын жыл сайынғы міндетті жарналардың сомасы; мақта (астық) қолхаттары бойынша міндеттемелердің орындалуына кепілдік беру қоры кепілдік төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі талаптарды қанағаттандыру тәртібімен алатын ақша сомасы алып тасталуға жатады. Тауарлық-материалдық қорларды бағалаудың салық төлеуші осының алдындағы салық кезеңінде қолданған әдісінен өзге әдіске ауысқан кезде салық төлеушінің жылдық жиынтық табысы бағалаудың жаңа әдісін қолдану нәтижесінде түзілген оң айырма сомасына ұлғайтылуға және теріс айырма сомасына азайтылуға жатады.Салық төлеуші тауарлық-материалдық қорларды бағалаудың өзге әдісіне ауысуды салық кезеңінің басынан бастап жүргізеді.
Шегерімдер Салық кодексінің тиісті баптарында көзделген шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда, салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алуымен байланысты шығыстары салық салынатын табысты анықтау кезінде мынадай мән-жағдайларға қарай:қызметтік іссапарлар кезінде өтемақылар сомасының шегерімі; өкілдік шығыстар сомасының шегерімі; сыйақы бойынша шегерімдер; төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер; күмәнді талаптар бойынша шегерімдер; резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер; кен орындарын әзірлеу салдарын жоюға арналған шығыстар бойынша шегерімдер және салдарды жою қорларына аударымдар сомасының шегерімдері; ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер; сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығыстарды шегеру; қызметкерлердің есепке жазылған табыстары және жеке тұлғаларға өзге төлемдер бойынша шығыстарды шегеру әлеуметтік төлемдерге және оқытуға жұмсалған шығыстарды шегеру; табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер және жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері; жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқытуға және өңірлердің әлеуметтік саласын дамытуға арналған шығыстары бойынша шегерім; Теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кетуін шегеру; Салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді шегеру жатады.
Қызметтік іс-сапарлар кезінде шегерімге жататын өтемақыларға: жол жүру мен броньға (оның ішінде құнының төлену фактісін растайтын құжат болған кезде электрондық билетке) жұмсалған шығыстарды растайтын құжаттар негізінде, броньға жұмсалған шығыстардың төлемақысын қоса алғанда, іссапарға баратын жерге жетуге және кері қайтуға іс жүзінде жүргізілген шығыстар; тұрғын үй-жайды жалдауға және броньға жұмсалған шығыстарды растайтын құжаттардың негізінде, броньға жұмсалған шығыстардың төлемақысын қоса алғанда, тұрғын үй-жайды жалдауға іс жүзінде жүргізілген шығыстар; қызметкерге іссапарда болған уақытта салық төлеушінің шешімі бойынша белгіленген мөлшерде төленетін тәулікақы жатады. Салық төлеуші келу визасын ресімдеген кезде жүргізген шығыстар (визаның, консулдық қызметтердің, міндетті медициналық сақтандырудың құны) келу визасын ресімдеуге арналған шығыстарды (визаның, консулдық қызметтердің, міндетті медициналық сақтандырудың құнын) растайтын құжаттар негізінде айқындалады.
Өкілдік шығыстарға мынадай: өзара ынтымақтастықты орнату немесе қолдау мақсатында; салық төлеушінің атқарушы органдарынан басқа, директорлар кеңесінің, өзге басқару органының отырыстарын ұйымдастыру және өткізу мақсатында, көрсетілген іс-шаралардың өткізілу орнына қарамай жүргізілетін, тұлғаларды, оның ішінде салық төлеушінің штатында тұрмайтын жеке тұлғаларды қабылдау және оларға қызмет көрсету жөніндегі шығыстар жатады. Өкілдік шығыстарға аталған тұлғаларды көлікпен қамтамасыз етуге, келіссөздер уақытында тамаққа, ұйымның штатында тұрмайтын аудармашылар көрсететін қызметтерге ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да жатады. Бос уақытты, көңіл көтеруді немесе демалысты ұйымдастыруға арналған шығыстар өкілдік шығыстарға жатпайды және олар шегерімге жатпайды.
Сыйақы бойынша шегерімдерге мыналар жатады: құрылысқа алынған және құрылыс кезеңінде төленетін кредиттер (қарыздар) бойынша сыйақыны қоспағанда, алынған кредиттер (қарыздар) бойынша, оның ішінде қаржы лизингі түріндегі сыйақы; борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және орналастыру шарттарына сәйкес эмитент төлейтін дисконт не купон (дисконтты не сыйлықақыларды есепке ала отырып); вексель бойынша төлемдер; салымдар (депозиттер) бойынша сыйақы.
Сыйақы бойынша шегерім салық кезеңі үшін салық төлеушінің резидентке төлейтін сыйақы сомасы қосу меншікті капиталдың орташа жылдық сомасының міндеттемелердің орташа жылдық сомасына қатынасының, шекті коэффициент және салық кезеңі үшін салық төлеушінің резидент емеске төлейтін сыйақы сомасының көбейтіндісі ретінде есептелетін сома түрінде есептелетін сома шегінде жүргізіледі.
Төленген күмәнді міндеттемелер бойыншашегерімдер, салық төлеуші бұрын табыс деп танылған күмәнді міндеттемелерді кредит берушіге төлеген жағдайда, жүргізілген төлемнің шамасында шегерім жасауға жол беріледі. Мұндай шегерім төлем жасалған салық кезеңінде табыстарға жатқызылған шама шегінде жүргізіледі.
Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер келесідей түрде анықталады. Күмәнді талаптар - Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары мен жеке кәсіпкерлеріне, сондай-ақ тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасында қызметті жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаларға тауарлар өткізу, жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету нәтижесінде туындаған және туындаған кезден бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар; өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер бойынша туындаған және салық төлеуші-дебиторды Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді талаптар болып танылады. Салық кодексінде күмәнді деп танылған талаптар шегерімге жатады.
Салық төлеушінің күмәнді талаптарды шегерімге жатқызуы талаптың пайда болуын растайтын құжаттар болған жағдайда, сондай-ақ шегерімге жатқызған кезде олар бухгалтерлік есепте көрсетілген не алдыңғы кезеңдерде бухгалтерлік есептерде шығыстарға жатқызылған жағдайда жүргізіледі.
Дебитор банкрот деп танылған жағдайда, дебиторды банкрот деп тану туралы сот шешімі мен оны мемлекеттік тіркелімнен шығару туралы әділет органдарының шешімін қосымша тапсыру қажет. Салық төлеуші жоғарыда аталған жағдайлар сақталған кезде, салық төлеуші-дебитор банкрот деп танылған салық кезеңінің қорытындылары бойынша күмәнді талаптың сомасын шегерімге жатқызуға құқылы. Күмәнді талаптар бұрын тауарлар өткізуден, жұмыстар орындаудан, қызметтер көрсетуден түсетін табыс деп танылған табыстың мөлшері шегінде шегерімге жатқызылады.
Резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер жасағанда банктер және лицензия негізінде банктік қарыз операцияларын жүргізуге арналған банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар өзара байланысты тұлғалардың пайдасына не өзара байланысты тұлғалардың міндеттемелері бойынша үшінші тұлғаларға берілген активтер мен шартты міндеттемелерді қоспағанда (кредиттік серіктестіктердің активтері мен шартты міндеттемелерінен басқа), мынадай күмәнді және үмітсіз активтерге, шартты міндеттемелерге: басқа банктерде орналастырылған корреспонденттік шоттардағы қалдықтарды қоса алғанда, депозиттерге; басқа банктер мен клиенттерге берілген кредиттерге (қаржы лизингін қоспағанда); құжаттық есеп-қисаптар мен кепілдіктер бойынша дебиторлық берешекке; өтелмеген аккредитивтер, шығарылған немесе расталған кепілдіктер бойынша шартты міндетемелерге қарсы провизиялар (резервтер) құру жөніндегі шығыстар сомасын шегеруге құқығы бар.
Активтер мен шартты міндеттемелерді күмәнді және үмітсіз санатқа жатқызутәртібінуәкілетті органмен келісе отырып қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.
Сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымдарының сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттары бойынша сақтандыру резервтерін құру жөніндегі шығыстар сомасын шегеруге құқығы бар. Сақтандыру резервтерін құру тәртібін уәкілетті органмен келісім бойынша қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті орган айқындайды.
Микрокредиттік ұйымдардың салық кезеңінің ішінде берілген микрокредиттер сомасының 15 процентінен аспайтын мөлшерде өзара байланысты тараптардың пайдасына не өзара байланысты тараптардың міндеттемелері бойынша үшінші тұлғаларға берілген микрокредиттер мен микрокредиттер бойынша шартты міндеттемелерді қоспағанда, күмәнді және үмітсіз микрокредиттерге, берілген микрокредиттер бойынша шартты міндеттемелерге қарсы резервтерді құру жөніндегі шығыстардың сомасын шегеруге құқығы бар.
Микрокредиттерді және берілген микрокредиттер бойынша шартты міндеттемелерді күмәнді және үмітсіздер санаттарына жатқызу тәртібі, сондай-ақ резервтерді құру тәртібі микрокредиттік ұйымның халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес әзірленген есепке алу саясатында айқындалады.
Кен орындарын әзірлеу салдарын жоюға арналған шығыстар бойынша шегерімдер және салдарды жою қорларына аударымдар сомасының шегерімдері: Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жасалған жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарт негізінде қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы жылдық жиынтық табыстан салдарды жою қорына аударымдар сомасын шегеруге құқығы бар. Көрсетілген шегерімге жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңінде Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген банктегі арнаулы депозиттік шотқа іс жүзінде жүргізген аударымдардың мөлшерінде жол беріледі.
Салдарды жою қорына аударымдардың мөлшері мен тәртібі жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшартта белгіленеді.
Жер қойнауын пайдалану мәселелері жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган жер қойнауын пайдаланушының салдарды жою қорының қаражатын мақсатсыз пайдалану фактісін анықтаған жағдайда мақсатсыз пайдаланылған қаражат сомасы оған жол берілген немесе ол анықталған және жойылмаған және Салық Кодексте белгіленген талап қою мерзімінен асып кеткенде, жер қойынауын пайдаланушының сол салық кезеңіндегі жылдық жиынтық табысына енгізілуге жатады.
Жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңі ішінде кен орындарын әзірлеу салдарын жоюға іс жүзінде шеккен шығыстары, салдарды жою қорының шартты депозиттік арнайы шотта орналастырылған қаражаты есебінен жүргізілген шығыстарды қоспағанда, сол шығыстарды шеккен салық кезеңінде шегерімге жатады.
Ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға арналған шығыстар бойынша шегерімдерге тіркелген активтерді сатып алуға, оларды орнатуға жұмсалатын шығыстардан және капитал сипатындағы басқа шығыстардан басқа, ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға арналған шығыстар шегерімдерге жатады. Осындай шығыстарды шегерімге жатқызуға ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмысқа арналған техникалық тапсырма және осындай жұмыстардың аяқталған кезеңдерін қабылдап алу актілері негіз болып табылады.
Сақтандыру сыйлықақылары бойынша келесідей шығыстары: жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықтарын қоспағанда, сақтанушының сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті (төленген) сақтандыру сыйлықтары; жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепілдендіру (сақтандыру) жүйесіне қатысушы банктер жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) кепілдендіруге (сақтандыруға) байланысты аударылған міндетті күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналарының сомалары шегерімге жатқызылуы тиіс; сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесіне қатысушы болып табылатын сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымдары сақтандыру төлемдеріне кепілдік беруге байланысты аударылған міндетті, төтенше және қосымша жарналардың сомасын шегерімге жатқызуға құқылы. Мақта қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік беру жүйесіне қатысушы мақта өңдеу ұйымдары мақта қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік берумен байланысты аударылған жыл сайынғы міндетті жарналар сомасын шегерімге жатқызуға құқылы. Астық қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік беру жүйесіне қатысушы астық қабылдау кәсіпорындары астық қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік берумен байланысты аударылған жыл сайынғы міндетті жарналар сомасын шегерімге жатқызуға құқылы.
Әлеуметтік төлемдерге және оқытуға жұмсалған шығыстарды шегеру. Шегерімге салық төлеушінің Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалатын мөлшерде есептелген келесідей шығыстары жатады:
- қызметкерлердің уақытша еңбекке жарамсыздығына ақы төлеуге есептелген;
- жүктілігі мен босануы бойынша демалысына ақы төлеуге есептелген;
- өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауына байланысты мертігуіне немесе денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты қызметкерге (бұрынғы қызметкерге) келтірілген зиянды өтеуге бағытталған;
- Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар бойынша.
Салық төлеушінің зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттар бойынша ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен төлеген ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарында белгіленген шекте шегерімге жатады.
Жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқытуға және өңірлердің әлеуметтік саласын дамытуға іс жүзінде шеккен шығыстары жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшартта белгіленген сома шегінде шегерімдерге жатқызылады.
Теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кеткен жағдайда асып кету шамасы шегерімге жатады.
Салықтар шегеріміне келесілерді жатқызады: есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар (жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен шығарылатын салықтар, Қазақстан Республикасының аумағы мен басқа мемлекеттерде төленген жеке табыс салығы мен табыс салығы, үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды) шегерімге жатады, сонымен қатар өткен салық кезеңі үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген салықтар төлем жүргізілген салық кезеңінде шегерімге жатады.
Алдыңғы салық кезеңдері үшін есепке жазылып, есептеліп, ағымдағы салық кезеңінде төленген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ағымдағы салық кезеңінде шегерімге жатады.
Шегерімге жатпайтын шығындар: табыс алуға бағытталған қызметке байланысты емес шығындар; соттың заңды күшіне енген үкімінің немесе қаулысының негізінде жалған кәсіпорын деп танылған салық төлеушімен жасалған операциялар бойынша сот белгілеген қылмыстық қызмет басталған күннен бастап жүргізілген шығыстар; Салық Кодексінде айқындалған тәртіппен әрекетсіз деп танылған салық төлеушімен уәкілетті органның ресми сайтында деректер жарияланған кезден бастап жасалған операциялар бойынша шығыстар; сот жеке кәсіпкерлік субъектісі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз жасады деп таныған мәміле (мәмілелер) бойынша шығыстар; мемлекеттік сатып алу туралы шарт бойынша бюджетке енгізілуге жататын (енгізілген) тұрақсыздық айыптарын (айыппұлдарды, өсімпұлдарды) қоспағанда, бюджетке енгізілуге жататын (енгізілген) тұрақсыздық айыптары (айыппұлдар, өсімпұлдар); Салық Кодексте шегерімге жатқызу нормалары белгіленген шығыстардың көрсетілген нормаларды қолдана отырып есептелген шегерімнің шекті сомасынан асып кету сомасы; Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген мөлшерден тыс есептелген (есепке жазылған) және төленген, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы; Салық Кодексінде көзделген әлеуметтік сала объектілерін сатып алу, өндіру, салу, монтаждау, орнату жөніндегі шығындар және олардың құнына енгізілетін басқа да шығындар, сондай-ақ оларды пайдалану жөніндегі шығыстар; егер Салық Кодексінде өзгеше көзделмесе, салық төлеуші өтеусіз негізде беретін мүліктің құны. Өтеусіз орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны осындай жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге байланысты шеккен шығыстар мөлшерінде айқындалады; есепке жатқызылуға жататын қосылған құн салығы сомасының Салық Кодексте қолданатын салық төлеушіде туындайтын, салық кезеңі ішінде есепке жазылған қосылған құн салығы сомасынан асып кетуі;, резервтік қорларға аударымдар; кәсіпорынды мүліктік кешен ретінде сатып алу-сату шарты бойынша берілетін тауарлық-материалдық қорлардың құны; өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының төленген қосымша төлемінің сомасы; Салық Кодексіне сәйкес салық төлеушінің амортизацияға жатпайтын активтердің бастапқы құнына қосылатын шығындары шегерімге жатпайды.
Тіркелген активтер бойынша шегерімдерді айта кеткен дұрыс. Егер Салық Кодексінде өзгеше көзделмесе, мыналар тіркелген активтерге жатады: түскен кезде халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес салық төлеушінің бухгалтерлік есебінде ескерілген және табыс алуға бағытталған қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдар, жылжымайтын мүлікке инвестициялар, материалдық емес және биологиялық активтер; концессия шартының шеңберінде концессионер (концессия шартын іске асыру үшін тек қана концессионер арнайы құрған құқық мирасқоры немесе заңды тұлға) жүргізген және (немесе) алған, қызмет мерзімі бір жылдан асатын активтер; Салық Кодесінде көрсетілген әлеуметтік сала объектілері болып табылатын, қызмет мерзімі бір жылдан асатын активтер; табыс алуға бағытталған қызметте бір жылдан астам уақыт бойы пайдалануға арналған, сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен басқару шарты бойынша немесе мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру туралы өзге акт бойынша сенімгерлікпен басқаруға алған, қызмет мерзімі бір жылдан асатын активтер.
Тіркелген активтер - жер қойнауын пайдаланушы коммерциялық табудан кейін өндіру басталған кезге дейін пайдалануға енгізетін, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есептілік туралы заңнамасына сәйкес салық төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілетін және жылдық жиынтық табыс алу үшін пайдаланылатын негізгі құралдар мен материалдық емес активтер.
Түзету – Салық Кодексінде белгіленген жағдайларда есепті салық кезеңіндегі табыстың немесе шегерімнің мөлшерін бұрын танылған табыстың немесе шегерімнің сомасы шегінде ұлғайту немесе азайту. Табыстар немесе шегерімдер мынадай жағдайларда: тауарларды толық немесе ішінара қайтарғанда; мәміленің шарттарын өзгерткенде; сатылған немесе сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін бағаны, өтемақыны өзгерткенде; бағадан жеңілдіктер, сатудан жеңілдіктер жасалғанда; шарттың талаптарын негізге ала отырып, өткізілген немесе сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін ұлттық валютамен төленуге тиіс сома өзгергенде. Табысты түзетуді салық төлеуші-кредитор: заңды тұлғадан: дара кәсіпкерден; Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғадан осындай тұрақты мекеменің қызметіне қатысты талаптар бойынша талапты есептен шығарғанда түзетуге жатады. Түзету бір мезгілде мынадай талаптарды сақтаған кезде: талаптардың туындауын растайтын бастапқы құжаттар болғанда; талап бухгалтерлік есепте табысты түзету күніне көрсетілгенде не алдыңғы кезеңдердегі бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылғанда (есептен шығарылғанда) жүргізіледі. Табысты түзету есептен шығарылған талаптың және осындай талап бойынша бұрын танылған табыстың сомасы шегінде жүргізіледі. Табысты түзету талаптардың мөлшерін оларды кәсіпорынның сатып алу-сату шарты бойынша мүліктік кешен ретінде беруге байланысты азайтылған кезде жүргізілмейді.
Салық Кодексінде салық салынатын табысты азайту және салық төлеушілердің кейбір санаттарын салық салудан босату ескерілген. Салық төлеушінің салық салынатын табысты мынадай шығыс түрлеріне: салық салынатын табыстың 3 процентінен аспайтын жалпы сомасы мөлшерінде: нақты шеккен шығыстардың Салық Кодекстің тиісті бабында
көзделген әлеуметтік сала объектілерін пайдаланған кезде алуға жататын (алынған) табыстардан асып түскен сомасын; коммерциялық емес ұйымдарға және қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға өтеусіз негізде берілген мүліктің құнын; Өтеусіз орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны осындай жұмыстарды орындаумен, қызметтер көрсетумен байланысты шеккен шығыстар мөлшерінде айқындалады; көмекті алатын адамның тарапынан өтініш жасалу негізінде салық төлеушінің шешімі болған кездегі демеушілік және қайырымдылық көмекті; мүгедектердің еңбегіне ақы төлеуге жұмсалған шығыстардың 2 еселенген мөлшерін және мүгедектердің жалақысының және басқа да төлемдердің есептелген әлеуметтік салық сомасының 50 процентін; жеке тұлға салық төлеушіде кемінде үш жыл жұмыс істеу міндеттемесі туралы шартты жасасқан жағдайда, салық төлеушімен еңбек қатынастарында тұрмаған жеке тұлғаны оқытуға арналған шығыстарды азайтуға құқығы бар. Оқытуға арналған шығыстар: оқытуға ақы төлеуге жұмсалған нақты шығыстарды; Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген нормалар шегінде тұруға жұмсалған нақты шығыстарды; оқитын адамға салық төлеуші айқындаған мөлшерде, бірақ Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген нормалардан аспайтын ақша сомасын төлеуге арналған шығыстарды; оқуға түскен кезде оқу орнына және оқу аяқталғаннан кейін қайту жолына жұмсалған нақты шығыстарды қамтиды
Салық төлеушінің мынадай табыс түрлеріне салық салынатын табысты: негізгі құралдардың, жылжымайтын мүлікке инвестициялардың, биологиялық активтердің қаржы лизингі бойынша сыйақыны; борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақыны есебіне жатқызу күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми тізімінде болатын осындай сыйақыны; мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар мен агенттік облигацияларды өткізу кезінде мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар, агенттік облигациялар бойынша сыйақыларды және құн өсімінен түсетін табыстарды; табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған жағдайда гуманитарлық көмек түрінде алынған және мақсатты пайдаланылған мүліктің құнын; республикалық мемлекеттік кәсіпорын мемлекеттік органнан немесе республикалық мемлекеттік кәсіпорыннан Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі негізінде өтеусіз негізде алған негізгі құралдардың құнын; Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған заңды тұлғалардың немесе консорциумның акцияларын және қатысу үлестерін өткізу кезінде құн өсімінен түсетін табыстарды азайтуға құқығы бар. Егер аталған заңды тұлғаның немесе консорциумның жарғылық (акционерлік) капиталы немесе акциялары (қатысу үлестері) құнының 50 және одан да көп проценті осындай өткізу күніне жер қойнауын пайдаланушылар (жер қойнауын пайдаланушы) болып табылмайтын тұлғалардың (тұлғаның) мүлкін құраса, осы тармақша қолданылады; өткізу күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми тізімдерінде болатын бағалы қағаздарды осы қор биржасында ашық сауда-саттық әдісімен өткізу кезінде құн өсімінен түсетін табыстарды азайтуға құқығы бар.
Акционерлік қоғамдарды, мекемелерді және пәтерлер (үй-жайлар) иелері кооперативтерінен басқа тұтыну кооперативтерін қоспағанда, Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында коммерциялық емес ұйым үшін белгіленген нысанда тіркелген ұйым қызметін қоғамдық мүддені көздеп жүзеге асыратын және мынадай талаптарға сай келетін: 1) осындай қызметіне орай табыс алу мақсаты жоқ; 2) алынған таза табысты немесе мүлікті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйым коммерциялық емес ұйым деп танылады. Коммерциялық емес ұйымның мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыруға арналған шарт бойынша, депозиттер бойынша сыйақы, грант, кіру және мүшелік жарналар, кондоминиумға қатысушылардың жарналары, қайырымдылық және демеушілік көмек, өтеусіз алынған мүлік, өтеусіз негіздегі аударымдар мен қайырмалдық түріндегі табысы аталған шарттар сақталған жағдайда салық салуға жатпайды. Аталған шарттар сақталмаған жағдайда, коммерциялық емес ұйымның табыстары жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салуға жатады.
Қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыратын, өтеусіз алынған мүлік түріндегі табыстар және депозиттер бойынша сыйақылар ескеріле отырып, олардан алынатын табыстар осындай ұйымдардың жылдық жиынтық табысының кемінде 90 процентін құрайтын ұйымдар жатады. Әлеуметтік саладағы қызметке мынадай қызмет түрлері: косметологиялық, санаторий-курорттық қызметтерді қоспағанда, медициналық қызметтер көрсету; қызметтің осы түрлерін жүргізу құқығына тиісті лицензиялар бойынша жүзеге асырылатын мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру; техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру және қосымша білім беру жөнінде қызметтер көрсету; ғылым (ғылыми зерттеулер жүргізуді, автордың ғылыми зияткерлік меншікті пайдалануын, оның ішінде іске асыруын қоса алғанда), спорт (коммерциялық сипаттағы спорттық ойын-сауық іс-шараларынан басқа), мәдениет (кәсіпкерлік қызметтен басқа), Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тарихи-мәдени игілік объектілерінің тізіліміне немесе Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілген тарихи-мәдени мұра мен мәдени құндылықтарды сақтау (ақпарат таратуды және насихатты қоспағанда) бойынша қызметтер көрсету саласындағы, сондай-ақ балаларды, қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қызмет; кітапхана қызметі жатады. Аталған ұйымдардың табыстары олар көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыруға жұмсалған кезде салық салуға жатпайды.
Қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға: салық кезеңінде мүгедектер саны қызметкерлердің жалпы санының кемінде 51 процентін құрайтын; салық кезеңінде мүгедектердің еңбегіне ақы төлеу бойынша шығыстар еңбекке ақы төлеу бойынша жалпы шығыстардың кемінде 51 процентін (есту, сөйлеу, сондай-ақ көру қабілетінен айрылған мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдарда – кемінде 35 процентін) құрайтын ұйымдар да жатады.Қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға акцизделетін тауарлар өндіру мен өткізу жөніндегі қызметтен және акцизделетін қызмет түрлерінен табыстар алатын ұйымдар жатпайды.Аталған шарттар бұзылған жағдайда, алынған табыстар белгіленген тәртіппен салық салуға жатады.
Салық төлеушінің түзетулері жүзеге асырылған және шеккен залалдарының сомасы азайтылған салық салынатын табысы 20 пайыздық ставка бойынша салық салуға жатады.
Негізгі өндіріс құралдары жер учаскелері болып табылатын салық төлеушінің түзетулер жүргізілген және шеккен залалдары сомасына салық салынатын табысына 10 пайыздық ставка бойынша салық салынады.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға: қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның лицензиялары бар банктердегі және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы жеке тұлғалардың салымдары бойынша оларға төленетін сыйақыларды қоспағанда, депозиттер бойынша сыйақы; ұтыстар; резидент емес тұлғалардың Салық кодексінің тиісті бабына сәйкес айқындалатын, Қазақстан Республикасындағы көздерден алған, осындай резидент еместердің тұрақты мекемесімен байланысы жоқ табыстары; қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде банктік заем операцияларын жүзеге асыратын ұйымдарға, кредиттік серіктестіктерге, Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес құрылған арнайы қаржы компанияларына төленетін кредиттер (заемдар) бойынша сыйақыны және резидент банктер мен лизинг берушілерге төленетін сыйақыны қоспағанда, заңды тұлғаларға борыштық бағалы қағаздар бойынша төленетін сыйақыдан басқа сыйақы; резидент-банктерге және жеке тұлғаларға төленетін сыйақыны қоспағанда, эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтін купон түріндегі сыйақы жатады.
Төлем көзінде салық салынатын табыстарға төлем көзінен 10 пайыздық ставка бойынша салық салынуы тиіс.
Ал Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекемеге байланысты емес көздерден алатын резидент еместердің табыстарының төлем көзіне мынадай ставкалар бойынша салық салынуға тиіс: құн өсімінен түсетін табыстар, дивидендтер, сыйақылар, роялти - 15 процент; тәуекелдерді сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтандыру сыйлықақылары – 15 процент; тәуекелдерді қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтандыру сыйлықақылары – 5 процент; халықаралық тасымалдарда көлік қызметтерін көрсетуден түскен табыстар – 5 процент; Салық кодексіне тиісті бабында белгіленген көптеген табыстарына – 15 процент; салық салудағы жеңілдігі бар мемлекетте тіркелген тұлғаның жұмыстарды орындаудың, қызметтер көрсетудің, тауарлар өткізудің нақты орындалған (көрсетілген, өткізілген) жеріне қарамастан, оларды орындаудан, көрсетуден, өткізуден түсетін табыстары – 20 процент ставкалары бойынша салық салынады.
Резидент емес заңды тұлғаның Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекемесі арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысына – 15 проценттік ставка бойынша салық салынады. Бұл ретте айта кететін басты жәйт, резидент емес заңды тұлға өзінің тұрақты мекемесі арқылы жүзеге асырған қызметіне орай тапқан табыстары бойынша бірінші кезекте салық салынатын табысынан 20 проценттік ставка мөлшерінде салық төлеуі мәжбүр. Ал 15 проценттік ставка есептелген жеке табыс салығының сомасы алып тасталған салық салынатын табыс таза табыс деп танылады. Таза табысқа есептелген салық сомасы жеке табыс салығы жөніндегі декларацияда көрсетіледі. Резидент емес заңды тұлға тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырған қызметінен түскен таза табысына жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейінгі он жұмыс күні ішінде салық төлеуге міндетті.
Жеке табыс салығын төлеу тәсілдері мен мерзімі Салық кодексінің тиісті ережелеріне сәйкес қатаң сақталынады. Жеке табыс салығы бойынша салықтық міндеттемені орындау мына келесідей жолдарды пайдалану, яғни: 1) Мемлекеттің қаржылық мүддесін қамтамасыз етуді көздейтін салық агенттерінің көмегімен тиісті салық сомасын табысты төлеу көзінде ұстап қалу; 2) Салық төлеушінің өзіне тиесілі салық сомасын біржақты – ерік ықтиярына қарай өзі табыстаған декларациясы негізінде төлеуі арқылы жүзеге асырылады.
Салық кодексіндегі белгілі бапқа сәйкес, салық агенттері төлем көзінен ұсталған салық сомасын төлем (табысты төлеу) жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейінгі бес жұмыс күні ішінде кешіктірмей республикалық бюджет кірістеріне аударуы қажет. Корпроративтік табыс салығын төлеушілер осы салық бойынша декларацияны салық органдарына есепті салық кезеңінен кейіңгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді.
Салық төлеушілер Салық кодексінде белгіленген тәртіппен аванстық төлемдерді енгізу жолымен салық кезеңі ішінде жеке табыс салығын төлейді.
Салық кезеңі ішінде төленетін жеке табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын салық төлеуші ағымдағы салық кезеңі үшін жеке табыс салығының болжамды сомасын негізге ала отырып, бірақ егер осы бапта өзгеше көзделмесе, өткен салық кезеңі үшін аванстық төлемдер сомаларының есебіндегі аванстық төлемдердің орташа айлық есептелген сомаларынан кем емес етіп есептеп шығарады.
Салық төлеуші төлеуге тиіс аванстық төлемдер сомалары салық кезеңі ішінде тең үлестермен төленеді.
Салық төлеуші жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырғанға дейінгі кезең ішінде төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін жасап, есепті салық кезеңінің 20 қаңтарына дейін салық төлеушінің тіркелген орны бойынша салық органына табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырылғаннан кейін төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін салық төлеуші декларацияны тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде, бірақ есептік салық кезеңінің 20 сәуірінен кешіктірмей табыс етеді.
Салық кезеңінің қорытындысы бойынша залал шеккен немесе салық салынатын табысы жоқ салық төлеушілер жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде, сондай-ақ жаңадан құрылған салық төлеушілер мемлекеттік тіркелген күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде салық кезеңі ішінде төленуге тиіс аванстық төлемдердің болжамды сомасының есебін салық органына табыс етуге міндетті.
Салық төлеуші салық кезеңі ішінде, өткен салық кезеңі үшін декларация тапсырғанға дейін төленуге тиіс аванстық төлемдердің сомаларын қоспағанда, салық кезеңінің алдағы айлары үшін аванстық төлемдер сомаларының қосымша есебін беруге құқылы.
Салық төлеушілер жеке табыс салығын төлеуді өзінің тұрып жатқан жері бойынша жүзеге асырады. Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалар жеке табыс салығын төлеуді тұрақты мекеме орналасқан жер бойынша жүзеге асырады.
Салық төлеушілер жеке табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді бюджетке Салық кодексінің тиісті бабында белгіленген салық кезеңі ішінде, оның анықталған мөлшерде ағымдағы айдың 20-сынан кешіктірмей ай сайын төлеп тұруға міндетті.
Салық кезеңі ішінде енгізілген аванстық төлемдер сомалары салық кезеңі үшін жеке табыс салығы жөніндегі декларация бойынша есептеп шығарылған жеке табыс салығын төлеу есебіне жатқызылады.
Салық төлеуші салық кезеңінің қорытындысы бойынша жеке табыс салығы бойынша түпкілікті есеп айырысуды (төлемді) декларация тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады [2].
Достарыңызбен бөлісу: |