Білім берудің мазмұны. Жаңа типтегі мектептердегі білім мазмұны
жүктеу/скачать 25.72 Kb.
|
білім берудің мазмұны
|
Білім берудің мазмұны.Жаңа типтегі мектептердегі білім мазмұны.
Тақырыптың жоспары: 1. Білім беру мазмұны туралы ұғым. 2 Жаңа типті мектептердің білім мазмұны тарихы.. 1. Білімнің мазмұны туралы ұғым. Білімнің мазмұны дидактиканың негізгі ұғымдарының бірі. Ол әрбір мектеп реформасының негізіне жатады, ал реформалар тек қана жергілікті факторлардың ықпалымен ғана емес, сонымен қатар халықаралық ықпалмен жүреді. Білім мазмұны балаларға "Нені оқыту керек?" — деген сұраққа жауап береді. Бала тағдыры көбіне оның білімінің саны мен сапасына байланысты. Білім беру мазмұнының теориялық мәселелерін және оны іріктеу жолдарын В.В.Краевский, И.Я.Лернер, В.С.Леднев, М.Н. Скаткин, т.б. зерттеді. И.Я.Лернердің анықтамасы бойынша "білімнің мазмұны дегеніміз - оқушыға берілетін білім, іскерлік және дағды жүйесі, шығармашылық іс-әрекет, әмоциялық қарым-қатынас тәжірибесі". Ең бастысы, білімнің мазмұны жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту керек. 2. Білім құрылымы төрт бөліктен тұрады. Білім жалпы білімнің мазмұнындағы негізгі элемент, болмысты тану, табиғат, қоғам және ой заңдарын ашу нәтижесі, әлеуметтік-тарихи тәжірибе процесінде адамдардың жыйнаған тәжірибесі. Білім мазмұнының түрлері: • күнделікті болмыс туралы негізгі ұғымдар, терминдер және ғылыми білімдер; • көзқарастарды дәлелдеуге керекті күнделікті өмірден және ғылымнан алынған фактілер; • болмыстың әртүрлі объектілері және құбылыстары арасындағы байланыстарды көрсететін ғылымның негізгі заңдары; • белгілі бір объектілер, олардың арасындағы байланыс туралы ғылыми білімдер; • ғылыми іс-әрекет тәсілдері, таным әрекеті және ғылыми білімді алу тарихы туралы білімдер; • әртүрлі өмір құбылыстарын бағалау нормалары туралы білімдер. Сонымен ғылыми білім — болмысты іс жүзінде тану нәтижесі, болмысты дұрыс түсіну құралы. Білім, дүние дамуымен бірге өзгеріп және жетілдіріліп, дүниетінымдық және тәрбиелік идеялар бір ұрпақтан екіншіге негізінен ұйымдастырылған, нақты мақсаты бар оқыту арқылы беріледі. Білім - өлеуметтік тәжірибенің бірінші элементі болса, оның екінші элементі - әлеуметтік тәжірибедегі іс-әрекет тәсілдерін оқушыға үйрету, білімді қолдануға дағдыландыру, дәлірек айтсақ адамзат жасаған іскерлік пен дағдыларды меңгерту. Сыртқы (практикалық) және ішкі (ақыл-ой) дағдылары мен іскерліктеріне барлық пәндер үйретіп, оқушы жоспар құруға, мөндіні бөлуге, салыстыруға, қорытынды жасауға машықтанады. Кейбір оқу пәндерінің өздерінің қалыптастыратын іскерліктері мен дағдылары бар. Мысалы, физикадан немесе математикадан есептер шығару, химиядан тәжірибе өткізу, т.б. Ақыл-ой іскерліктері мен оқу іскерліктеріне конспектілеу, аннотация жазу, оқулықпен, сөздікпен жұмыстар жатады. Сонымен білім мазмұнының тәжірибелік бөлігінде нақты іс-әрекет жасауға мүмкіндік беретін, жастардың мәдениетті сақтау қабілетін жетілдіретін көркемөнер, еңбек, қарым-қатынас, іс-әрекеті түрлері бар. Танымдық (оқу және оқудан тыс) іс-әрекет оқушының ой-өрісін кеңейтіп, дүниені танудық маңызды құралдарының бірі білім алуға, өздігінен білім алуға ынталандырып, ақыл-ойдың дамуына, ғылыми білімдерді жүйелі меңгеруге көмектеседі. Еңбек іс-әрекеті материалдық заттар жасауға, оларды сақтауға, көбейтуге бағытталған. Түрлері: өзіне-өзі қызмет көрсету, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек. Көркемөнер іс-әрекеті әстетикалық дүниетінымды дамытып, әдемілікке сүранысты туғызып, әдемі ойлауға үйретіп, нәзік сезімге бөлейді. Қоғамдық іс-әрекет оқушының әлеуметпен байланыс орнатуына көмектесіп, азаматтың бет-бейнесін қалыптастырады. Қарым-қатынастық іс-әрекетке бос уақытты ұйымдастыру арқылы үйретіледі. Іс-әрекетке үйрену үшін оқушы үлгілерге қарап жұмыс істеп, жаттығулар орындайды. Білімнің үшінші элементі - шығармашылық жұмыс тәжірибесі "дайын" білімдерді хабарлау, жаттығулар орындау, үлгіге қарап жұмыс істеумен шектелмейді. Шығармашылық жұмысқа оқушыны іздендіретін, оқулықтағы мәселелік әдіспен баяндалған шығармашылық есептер, тапсырмалар үйретеді. Әрине оқулықтың барлық тақырыптары мәселелік әдіспен түсіндірілсін деп ешкім талап етпейді. Бірақ тақырыпқа сай қиын әдісті қолданған жақсы. Оқушыларға ғылымда, өндірісте қандай қиын болғанын, оларды шешу үшін қандай жұмыстар атқарылғанын, нәтижесінде ғылыми жаңалықтар ашылып, олар ғылымда, техникада үлкен өзгерістер әкелгенін баяндау қажет. Сол сияқты ақиқат үшін күрескен, баланың адамгершілігіне игі әсерін тигізетін ғалымдардық өмірі және қызметімен таныстырған дұрыс. Оқушыларды іздендіретін білім, іскерлік, дағдыларын жаңа жағдаяттарда қолдандыратын тапсырмаларды оқулықтардан, басқа деректерден, оқушылардың өз тәжірибелерінен алуға болады. Оқушыларғылыми әдістер қолданып, шығармашылық жұмыстар арқылы бағдарламадағы білімдерді өз беттерімен, шағын зерттеу жұмыстары арқылы меңгереді. Осы теорияға сөйкес бастауыш сыныптың математика оқулығына шығармашылық есептер, қазақ тілі оқулығына шығармашылық тапсырмалар енгізілген. Білім беру мазмұнының төртінші элементі - тәжірибе, адам, іс-әрекет, құрал, өзара қатынас. Бұл бөлікте адамның дүниеге, іс-әрекетке, адамдарға берген бағалары болады. Сезім мәдениеті - адамның әлеуметтік тәжірибесі арқылы қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамның білімге, іскерлік дағдыларға іштей сүраныстарын туғызып, түрлі сезімдерге бөлеп, білім беру мазмұнын меңгертуге болады. Білім, іскерлік, дағды, шығармашылық іс-әрекет эмоцияны тәрбиелейді. Бала сезіміне әсерлі мәтіндер, иллюстрациялар, сұрақтар мен тапсырмалар да әсер етеді. Оқушы өзі оқып отырған материалға қатынасын сөзі және ісі арқылы білдіреді. Егер оқушылар білім алуға оң көзқараспен қараса, онда олардың оқудағы табыстары жақсы болады. Психологтардың дәлелдері бойынша жағымды эмоциялар адамды шабыттандырады. Мәселелік оқытудың элементтерін қолданған оқушы өзі үшін жаңалық ашып қуанышқа бөленеді. Адамның сезіміне өнер де орасан зор әсер етеді. Білім беру мазмұнының және жеке тұлғаның негізгі мәдениетінің барлық бөліктері бір-бірімен байланысты. Білімсіз іскерлік болмайды, шығармашылық іс-әрекет белгілі бір білім және іскерліктерге сүйеніп атқарылады, мотивсіз, сезім, ерік-жігерсіз оқыту дұрыс жүрмейді. 3. Жалпы, политехникалық еңбек және кәсіптік білім беру. Жаңа типті мектептердің білім мазмұны тарихы. 1. Афинада V-ІV ғасырда (біздің заманымызға дейінгі) ауқатты отбасыларынан шыққан жастар 14 жастан бастап философияны, саясатты, әдебиетті палестрада (күрес мектебі), гимназияда (кейін гимназия) оқып, мемлекетті басқаруға әзірленген. Я.А. Коменский 12-18 жастағы жастар үшін әрбір қалада латын мектебі және гимназия болу керек деген. Білім мазмұнына сол кездегі орта мектепте оқылған "Өнердің жеті түрін" – грамматика, риторика, диалектика, арифметика, астрономия, саз, діндерді енгізіп, бұларға қосымша жаңа оқу пәндері - физика, география, тарихты оқытуды ұсынды. Гимназияда латын, грек, ана тілдері оқытылған. 6 сыныпқа грамматикалық, физикалық, математикалық, этикалық, диалектикалық және риторикалық деген ат берілді. Ғылымды осылай жүйелеп оқыту идеясына ешкім құлақ асқан жоқ, бір ғылымнан кейін, екінші ғылым оқытыла берді. Ал XVIII ғасырдың аяғынан бастап бір мезгілде алуан түрлі оқу пәндері оқытыла бастады. Қазіргі оқу жоспарлары осы принциптің одан әрі дамуы нәтижесі. Д.Локк, Ж.Ж.Руссо еңбек пәндерін енгізуді талап етті. XVIII ғасырдағы француз материалистері Гельвеций, Дидро орта мектептерде классикалық білімдердің көптігін айтып, нақты пәндер – математика, физика, жаратылыстану, астрономия сияқты пәндерді оқытуды талап етті. ХХ ғасырдың ортасында, Германияда гимназиялар классикалық, жаңа тілдер, жаратылыс математика болып бөлінді. Классикалық гимназияда латын, грек, қазіргі тілдер мен математиканы оқытуға баса назар аударған. Гимназияға негізінен ауқатты адамдардың балалары қабылданды. М.В.Ломоносов (1711-1765) гимназияның жұмыс мазмұнын анықтаған. 1758 жьлғы академиялық гимназия регламентінде гимназияда жалпы білім берілу керектігін, діннің керексіздігін дәлелдегісі келген. 1748 жылы "Риторика", 1755жылы "Орыс грамматикасы" деген оқулықтарды гимназия үшін жазған. 1755 жылы Москва университеті жанынан екі гимназия ашылды. Гимназияда орыс, латын, бір шетел тілі, әдебиет, математика және тарих оқытылып, балалар орта білім алды. Осы гимназия тәжірибесіне қарап, 1758 жылы университетке түсуге әзірлейтін Қазан гимназиясы ашылған. 30 жыл бойы осы гимназиялар Ресейдің ғылымы, мәдениеті дамуына үлкен үлес қосты. 1779 жылы Ресей университеттері жанынан алғашқы мұғалімдер семинариясы ашылып, олар гимназияларға мұғалім әзірледі. XIX ғасырдың бірінші жартысында гимназиялар әрбір қалада болды. Оан халық училищелерін бітіргеңдер қабылданып, 4 жыл бойы білім алды. Мақсаты біріншіден университетке түсуге әзірлеу болса, екіншіден тәрбиелі адамға қажет білім беру еді. Оқу жоспарында, латын, француз, неміс тілдері, география, тарих, статистика, философияның бастауыш курсы (логика, адамгершілік) тіл поэзия теориясы, эстетика, математика (алгебра, геометрия, тригонометрия) физика, жаратылыс тарихы (минералогия, ботаника, зоология) коммерция теориясы, технология және сурет пәндері болды. Оқу жоспарында дін болған жоқ. Орыс тілі оқытылмаған. Барлық пәндер өмірмен байланыста оқытылды. Математика мен физика мұғалімдері оқушылармен саяхатқа шығып, диірмендерді, жергілікті кәсіпорындағы әр түрлі машиналарды көрсетті. Гимназияда толықтай мемлекет қаржыландырған кітапхана, көрнекі құралдар болған. Дворянның балалары гимназия бітіріп, түрлі мемлекеттік орындарда жұмыс істеуге құқылы болған. Басқалары сенат шешімімен бастауыш және орта мектептің мұғалімдері болып жұмыс істей алды. Гимназия бітіргендер университетке түсті. Ресейде гимназияның көбінде үстем тап балалары оқыды. Ер, қыз балалар бөлек оқыды. 1915жылы 1500-ге жуық гимназияда 450 мың оқушы оқыған. Гимназияда аздаған қазақ балалары оқып, олар кейін университет бітірген. Гимназиялар 1918 жылы кеңес үкіметі жариялаған "Бірыңғай білім мектебі туралы ережеге" сәйкес жабылып, жалпы білім беретін бірыңғай еңбек мектебі болып қайта құрылды. 1990 жылы гимназиялардың жұмысы жандана бастады. 1991 жылдан бастап гимназия, лицейлер көптеп ашылды. Жаңа типті мектептер әрбір оқушыны жеке тұлға ретінде дамыта отыра білім беретін орта оқу орындары. Көпшілігі жаратылыстану, ғылыми, гуманитарлық, эстетикалық бағыт болып келгенмен техникалық, педагогикалық бағдарламалар да бар. Гимназия жастар талабына жол ашып, таланттарының жан-жақты жетілуіне толық мүмкіндік ашады, онда пәндер терең оқылады. Гимназиялардың материалдық негізі базасы жақсы болу керек. Оқушылар саны жоғары сыныпта 15-18, төменгі сыныпта 25. Гимназияға шәкірттерді қабылдаудың үш өлшемі: • интеллект; • білім іскерлігі және дағдыларын тәжірибеде күрделі мәселелерді шешуде пайдалана білу; • тыңғылықты және толассыз пайдалы еңбек етіп, өзін-өзі тәрбиелеп, жүйелі оқып үйренуге, ізденуге қабілет. Элитарлық білімді реформа әкелді. Білім саласындағы мемлекеттік саясат тұжырымдамасында жалпы білім және элитарлық білім үлгісін біріктіру ұсынылған. Өркениетті елдер санаткерлік элитаны қапыптастыру процесіне ықпал етудің белгілі бір тәжірибесін жинақтады. Мысалы, Жапониядағы санаткерлік элитаны әзірлеу үлгісі бойынша баланың генетикалық дайын қабілеті болмайды, сондықтан оны интеллектуалдық жағынан дамыту үшін оған ерте білім беріледі. Таланттарды тәрбиелеу институты бар. Барлық азаматтар өз қабілетін дамытып, таңдаған мамандықтары бойынша ел игілігі үшін шығармашылықпен жұмыс істеу керек. АҚШ-та санаткерлік элитаның басқа үлгісі бар. Адамдар арасындағы интелектуалдық айырмашылықтың 80 пайызы туа біткен, 20 пайызына білім әсер етеді деген пікір қалыптасқан. Демек, дарынды балаларды ерте анықтап, оларды арнайы оқыту қажет. Балалардың бәрі қабілетті, әңгіме оның қандай екенін анықтап, дамыта білуде. Сондықтан білімнің алуан типі бар, таланттарды іріктеу және анықтаудың арнайы бағдарламасы жүзеге асырылады. Қазақстандық элитарлық білім үлгісі американдыққа жақын, ол таланттарды ерте анықтап, дамытуды талап етеді. Кез келген талант бағалауға тұрарлық, біреу - математикаға, екіншісі – тілге, үшіншісі – ұсталық өнерге қабілетті. Осы күрделі және маңызды міндетті балаларды қабілеті мен бейімділіктеріне қарай саралауды шешу үшін дарынды балаларды анықтайтын арнайы психологиялық-педагогикалық нұсқауларды жасап, дарындарды іріктеуді балабақшадан бастау керек. "Шығармашылық дарын" республикалық бағдарламасы бойынша талантты балалармен жұмыс жүргізілуде. 2. Мектептің негізгі тірегі – білімді де білікті, іскер де белсенді адамдар. Сондықтан қоғам талабына сай қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңына мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет "Әр баланың жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту" сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. жүктеу/скачать 25.72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|