Білім беру бағдарламасы 6В01701 Қазақ тілі мен әдебиеті, 6В01711 Қазақ тілі мен әдебиеті, ағылшын тілі, 6В02301 Филология: қазақ филологиясы

Вокализмдер мен консонантизмдердің түрлері,ерекшеліктері

жүктеу/скачать 107.16 Kb.

бет	12/30
Дата	02.01.2023
өлшемі	107.16 Kb.
	#405523
түрі	Білім беру бағдарламасы

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 30

Байланысты:
билет ТБК
Калиахметова Н.И, Калиахметова Н.И, Красота природы в поэзии А. А Фета

Вокализмдер мен консонантизмдердің түрлері,ерекшеліктері

Жауап:
Қазақ тілінде дыбыстар дауыс қатысына қарай үлкен екі топқа бӛлінеді: дауысты дыбыстар және дауыссыз дыбыстар.
Дауысты дыбыстар. Айтылғанда, ӛкпеден ауа ешбір кедергісіз, еркін шығатын дыбыстар дауысты дыбыстар деп аталады. Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар. Олар: а, ә, е, э, о, ӛ, ү, ұ, ы, і, и, у. Бұлардың ішінде э тек орыс тілінен енген сӛздерде ғана қолданылады (электр, элеватор т.б.) және и мен у екеуі қосынды (дифтонгоид) деп аталады: и — ы+й немесе і+й және у — ү+у немесе ұ+у. Дауысты дыбыстар буын кұрайды, дауыссыздар буын құрай алмайды.
Қазақ тілінде дауысты дыбыстар үш жақта жіктеледі.
1. Тіл қатысына (жасалу жолына) қарай жуан және жіңішке болып бӛлінеді. Жуан дауыстылар: а, о, ұ, ы және бірде жуан, бірде жіңішке и, у. Жіңішке дауыстылар ә, е, (э), ӛ, ү, і және бірде жуан, бірде жіңішке и, у.
2.Иек (жақ) қатысына немесе жасалу орнына қарай ашық және қысаң болып бӛлінеді. Ашық дауыстылар: а, ә, е, (э), о, ӛ. Қысаң дауыстылар: ы, і, и, ұ, ү, у.
3. Ерін қатысына қарай езулік және еріндік болып бӛлінеді. Езулік дауыстылар: а, ә, е, (э), ы, і, и. Еріндік дауыстылар: о, ӛ, ү, ұ, у.
Дауысты және дауыссыз дыбыстардың мына тәрізді физиологиялық ерекшеліктері бар:
1. Дауысты дыбыстарды айтқанда фонациялық ауа кедергіге ұшырамай, тосқауылсыз, еркін шығады.
2. Дауысты дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелеріне күш түспей, оның қалпы жайдары болады.
3. Дауысты дыбыстарды айтқанда фонациялық ауа баяу, лепсіз шығады.
Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан пайда болған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар деп аталады. Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдың қатысына қарай үшкебөлінеді: Олар: 1) қатаң дауыссыздар; 2) ұяң дауыссыздар; 3) үнді дауыссыздар.
1. Қатаң дауыссыз дыбыстар таза салдырдан жасалады. Қатаң дауыссыз дыбыстар: п, ф, к, қ, т, с, ш, щ, х, ц, ч, һ.
2. Ұяң дауыссыз дыбыстар: б, в, г, ғ, д, ж, з – салдыр мен үннің қатысы арқылы жасалады. Ұяң дауыссыз дыбыстарда үннен салдыр басымырақ болады.
3. Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, салдырдан үн басым болатын дауыссыз дыбыстар үнді дауыссыздыбыстар деп аталады. Олар: р, л, й, у, м, н, ң.

жүктеу/скачать 107.16 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 30