61. Аз қылтанды құрттар. Кластың жалпы сипаттамасы, биологиясы және маңызы
жүктеу/скачать 31.73 Kb.
|
зоол сессия
phpoJg1Ub Abishova-Tynajtkyshtar, парламент, СРС 1, хим рк 4-6, Таным процесінің ерекшеліктері, Аман л лпан физика-информатика маманды ы лтты бірлік ж не жа, антикур, дпаралыкб, СӨЖ15, Lecture-7.Qz (10), учебник История каз языкознания(1), тапсырма 13 фарм abe35b7b79fda15a4538750434dc43e0, 7 сынып. 18.01.2023-20.01.2023 (копия), Практикалық жұмыс 3
|
61.Аз қылтанды құрттар. Кластың жалпы сипаттамасы, биологиясы және маңызы. Азқылтанды құрттар класы Олигохеттер негізінен тұщы су объектілері мен топырақта өмір сүреді. Денесі ұзарған, цилиндр тәрізді. Бас бөлімі айқын емес, бас бөлімінде, әдетте, қосымша мүшелері мен көздері болмайды. Дененің сегментациясы біркелкі. Бас бөлімінен кейінгі бірінші сегментте ауыз болады. Параподиялар жоқ. Қылтандар дененің бүйірлерінде орналасқан, әдетте әр сегментте төрт қылтан болады. Жыныстық жетілген азқылтанды құрттарда дененің алдыңғы үштен бірінде әдетте безді "белдеу" болады. Анальды бөлімде ешқандай қосымшалар болмайды. Анальды бөлімде анальды тесік қана болады. Дененің бөліктері ішкі және сыртқы жағынан жақсы көрінеді. Тері-бұлшықет қапшығы: кутикула, бір қабатты эпителий және екі бұлшықет қабатынан тұрады. Эпителийде шырышты шығаратын көптеген безді жасушалар орналасады. Шырыш теріні механикалық зақымданудан, кептіруден қорғайды. Ас қорыту жүйесі келесі органдардан тұрады: ауыз тесігі, ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, бұлшықетті қарын, ортаңғы ішек, артқы ішек, және аналь тесігі. Жауын құрттарының өңеш қуысына үш жұп әк бездерінің түтіктері ашылады. Олардың қызметтері жауын құрттарының тағамында болатын гумин қышқылдарын бейтараптандырады. Сору бетін ұлғайту үшін ішектің жоғарғы бөлігінде ішкі қатпар пайда болады – ол тифлозоль деп аталады. Азқылтанды құрттардың қанайналым жүйесі көпқылтанды құрттардың қанайналым жүйесімен бірдей: оның құрамына арқа, құрсақ және сақиналы қан тамырлары кіреді. Қан айналу жүйесі тұйық, қанының түсі қызыл түсті. Полихеттерден айырмашылығы, олигохеттерде дененің алдыңғы бөлігіндегі сақина тамырлар жуандау болады және арқа тамырындағы қанды дененің артқы бөлігінен алдыңғы жағына айдайды. оларды "сақиналы жүректер"деп атайды. Зәр шығару жүйесі әр сегментте жұптасып орналасқан метанефридиядан тұрады. Азқылтанды құрттардың ортаңғы ішегі мен қан тамырларының сыртын хлорагенді жасуша жауып тұрады және ол зәр шығаруға қатысады. Бұл жасушаның ыдырау өнімдері біріне-бірі қосылып, “қоңыр денешіктер” түзеді, одан кейін бұлар целом қуысына өтіп, арқа тесігімен сыртқа шығарылады. Бүкіл денесі арқылы тыныс алады. Терідегі капиллярлар тығыз тор түзіп, газ алмасуды реттейді. Барлық аннелидтер сияқты жүйке жүйесінің құрамына жұптасқан жұтқыншақ үсті ганглия, жұптасқан жұтқыншақ асты ганглия және құрсақ жүйке тізбегі кіреді. Жүйкелер жүйке түйіндерінен бүкіл денеге тарайды. Сезім мүшелері нашар дамыған. Эпителийде көптеген тактильді, фотосезімтал және басқа сезімтал жасушалар шашыраңқы орналасады. Көздері әдетте болмайды. Олигохеттер қосжынысты құрттар. Жыныстық диморфизм болмайды. Бұлардың жыныс жүйесі дененің 9-15 бөлігінде болады. Жауын құрттарында жыныс жүйесі келесі құрылымға ие . Екі жұп аталық без 10 және 11 сегменттерде орналасады. Оларды үш жұп тұқым қапшығы жауып жатады. Тұқым қапшықтарында сперматозоидтар жиналып, піседі. Піскен сперматозоидтар аналық сымдардың шұңқырларына түседі. Ұрық сымдары дененің 15-ші сегментінде жұптасқан еркек жыныс саңылауларымен ашылатын екі бойлық канал құрайды. Аналығы да тұқым безінен және тұқым жолынан, ұрық қапшығынан тұрады. Екі аналық без 13-ші сегментте орналасады. Мұнда 13-ші сегментте 14-ші сегментте жыныстық тесікке ашылатын жұптасқан жұмыртқа түтіктерінің шұңқырлары болады. Жұмыртқа түтіктерінің аналық бездері мен шұңқырлары ұрық қапшықтарымен жабылған. 9-шы және 10-шы сегменттерде екі жұп аналық ұрық қапшығы бар. Аталық және аналық жыныс саңылаулары сияқты, аналық саңылаулар дененің құрсақ жағында болады. 32-37 сегменттер аймағында "белдеу" орналасады. Көбею кезеңінде барлық түрлер аталықтарға айналады, өйткені оларда тек аталық бездер жұмыс істейді. Бұлар бір құрттың белдеуі екінші құрттың аналық деңгейінде болатындай етіп, бір-біріне құрсақ жақтарымен келіп, аналық жасушаларға енетін ұрық сұйықтығымен алмасады. Аталық жыныс жасушаларын алмастыра отырып, құрттар бөлінеді. Белдеуде шырышты "муфта"бөліне бастайды. Біраз уақыттан кейін муфта денеден бөлініп, піллләға айналады. Пілләнің ішінде жұмыртқа бөлшектеніп, жас құрттар қалыптасып, ересек жауын құртына айналады. Барлық олигохеталарда даму дернәсілдік кезеңдерсіз өтеді (метаморфозсыз). Жұмыртқадан ересектерге ұқсас кішкентай құрттар шығады, яғни, тура дамиды. Жыныссыз көбею тұщы су олигохеттерінің кейбір түрлерінде кездеседі. Ол екі жолмен өтуі мүмкін. Бірінші әдіспен фрагменттерге көлденең бөлінуі жүреді, содан кейін әр фрагмент қалыпты мөлшерге дейін дамиды. Екінші әдіспен дене аймақтарын саралау арқылы қысқа тізбекке айналады да, содан кейін осы тізбектің ыдырайды. Жауын құрттарында жыныссыз көбею өте сирек кездеседі. (79%) 62.Ежелгі құстар класс тармағына сипаттама, отрядтары Құстардың пайда болуы мен эволюциясы туралы мәселе тек жалпы түрде түсіндіріледі. Олардың ата — бабалары ежелгі бауырымен жорғалаушылар-архозаврлар болғаны сөзсіз. Құстарды бауырымен жорғалаушылар тармағынан оқшаулау мезозойдың (триас) бас кезіне келеді. Құстар текодонттар отрядына жақын. Құстардың эволюциясы, шамасы, бастапқыда ағашқа өрмелеуге бейімделу арқылы жүрді, осыған байланысты артқы аяқтар денені қатты субстратқа тіреу үшін қызмет етті, ал алдыңғы аяқтар саусақтарымен бұтақтарға өрмелеуге мамандандырылды. Келесі бұтақтан бұтаққа секіру қабілеті дамыды. Алдыңғы аяқтың сыртын жабатын таразылар ұзарып, қанат жазықтықтары рудименттерді құрады. 63.Омыртқасыз жануарлардың зәр шығару системасының пайда болуы, дамуы, күрделенуі (протонефрия, метанефрия, целомодукт). Жалпы барлық жануарлар омыртқасыздар болсын, омыртқалы жануарлар болсын қоршаған ортамен үздіксіз байланыста болады. Яғни, су, ауа, жылу, газ, қоректік заттарды денеге өткізіп, оны өңдеп, тіршілігіне қажеттісін өзіне сіңіреді де, қажетсіз зиянды заттарды сыртқа шығарып отырады. Тіпті, бұл адамзатта да болатын процесс. Енді біз омыртқасыздардың зәр шығару жүйелеріне тоқтала кетсек. Ең алғаш зәр шығару жүйесі жалпақ құрттарда пайда болды. Ол протонефридиялы, яғни, тарамдалған түтіктердің ұштарында жұлдыз тәрізді клеткалары болады. Ал жұмыр құрттарда протонефридиялы зәр шығару жүйесі жойылып, зәр шығару қызметін тері бездері мен фагоцитарлы клеткалар атқарады. Енді буылтық құрттардың зәр шығаруына көңіл бөлсек. Бұларда метанефридиялы зәр шығару жүйесі. Дененің оң және сол жағында орналасып, целом қуысына ашылады. Нақтылай кетсек, метанефридияның бір ұшы осы целомға ашылса, екінші ұшы сыртқа ашылады. Сонымен қатар, ортаңғы ішектің, қан тамырлардың сыртын жауып тұратын хлорагенді жасушаларда зәр шығаруға қатысады. Буынаяқтылардың зәр шығару жүйесі кейбірінде метанефриядиялы болса, екінші бір түрлерінде Мальпиги түтігі түрінде болады. Мысалы, шаянтәрізділердің зәр шығару жүйесі екі жұп безді мүшеден тұрады: антеннальды және максиллярлы. Өрмекшітәріздестер қажетсіз заттарын Мальпиги түтігі мен коксальды бездері арқылы сыртқа шығарады. Мальпиги түтігі ортаңғы ішектен дамып, тек ересек түрлерінде ғана болады. Ал, коксальды бездер мезодермадан пайда болады. Керісінше, жас кезінде ұрықта жетіліп, есейгенде жойылып кетеді. Бунақденелілерде зәр шығару мүшесі Мальпиги түтігі мен «майлы дене» аталатын мүше, лимфа бездері болып табылады. Жалпы ұлулардың зәр шығару қызметін түрі өзгерген целомодукталар немесе бүйректер атқарады. Бауыраяқты ұлуларды мысалға ала отырып қарастырсақ. Олардың зәр шығару жүйесі бүйрек, яғни, ол түрі өзгерген целомодукт болып табылады. Оның бір ұшы кірпікшелі воронка түрінде перикардияға жалғасады да, соңғы ұшымен мантияға ашылады. Қосжақтаулы ұлулар мен басаяқты ұлулардың да зәр шығаруы осы бауыраяқтыларға ұқсас және олар нағыз целомодуктылар болып келеді. Омыртқасыздардың келесі бір өкілі- ол тікентерілілер. Бұларда арнайы зәр шығару мүшелері болмайды, оның қызметін сүттүтікшелі жүйе атқарады. Менің ойымша, осы жерден омыртқасыздардың зәр шығару мүшелерінің пайда болуын, дамуын, күрделенуін көре аламыз. Сонымен, зәршығару-ағзаны зиянды заттардан тазалап, тіршіліктің сақталуын қамтамасыз етеді. Жануарлардың зәр шығару жолдары әр түрлі болғанымен, барлығының қызметі зиянды заттарды сыртқа шығару болып табылады. 64.Медициналық сүліктің қан айналу жүйесі. Сүліктердің көп бөлігі – жануарлардың басқа түрлерінің қанымен қоректенетін эктопаразиттер, кейбір түрлері-жыртқыштар. Олар тұщы және теңіз су қоймаларында тіршілік етеді. Тұщы су сүліктері қосмекенділердің өмір салтын жүргізуге қабілетті. Денесі - арқа-құрсақ бағытта тегістелген және екі сорғышы бар. Алдыңғы немесе ауыз сорғыш төрт сегменттің бірігуі нәтижесінде пайда болады, оның түбінде ауыз қуысы орналасқан. Артқы сорғыш жеті сегменттің бірігуінен пайда болады. Дене сегменттерінің жалпы саны-30-33, оның ішінде сорғыштарды құрайтын сегменттерде болады. Параподиялары жоқ. Тері-бұлшықет қапшығының құрамына тығыз кутикула, бір қабатты эпителий, сақина және бойлық бұлшықеттер кіреді. Эпителийде пигментті және безді жасушалар бар. Кутикула ұсақ сақиналарға бөлінеді, сыртқы сегментация ішкі сегментацияға сәйкес келмейді. Жалпы, целом қылтанды сүліктерде сақталады, кәдімгі сүліктерде ол жойылып кетеді. Кәдімгі сүліктердің көптеген түрлерінде екінші қуыс паренхимамен толтырылады, целомнан бойлық лакунарлы каналдар қалады. Олигохетке немесе полихетке ұқсас жабық типтегі нақты қанайналым жүйесі сүліктердің кейбір түрлерінде ғана кездеседі (қылтанды сүліктер). Жақты сүліктерінде қанайналым жүйесі редуцияланады және оның рөлін целомнан шыққан лакуналар атқарады: арқа, құрсақ және екі бүйір. Жақты сүліктер отрядының өкілдерінде қан тамырлары толығымен жойылады, ал лакунарлық жүйе қан айналымын орындайды. Лакунарлық жүйенің сұйық заты қан сияқты қызыл және ішінде амебоцид жасушалары болады. Медициналық сүлік медициналық мақсатта зертханалық жағдайда өсіріледі. Үш жақтың әрқайсысында 70-100 өткір "тістері" болады. Сүліктің шағуынан кейін теріде теңбүйірлі үшбұрыш түрінде із қалады. Зертханалық жағдайда олар 12-18 айдан кейін жыныстық жетіледі және жылдың кез келген уақытында көбейеді. Зертханалық жағдайда олар сүтқоректілердің қан ұйығыштарында қоректенеді. (83%) 65.Омыртқалылар тип тармағының кластарының жамбас белдеуінің бөлімдері 66.Жауын құрты. Ет-тері қапшығының құрылысы, жылжу маңызы. Аталық безі 9 жұп→аталық жол→ұрық шашатын түтік. Нағыз жауын құрттары– олигохеталар тұқымдасы, топырақта өмір сүреді, кейбір түрлері ағаш немесе жартылай сулы ортада тіршілік етеді. Олардың денесінің ұзындығы 0,5 мм-ден 3 м-ге дейін өзгереді. Әр түрлі азқылтанды құрттардың сегменттерінің саны 5-7-ден 600-ге дейін жетеді. Дененің барлық сегменттері бірдей. Жыныстық жетілген құрттарда денесінің алдыңғы жағындағы бірнеше сегменттер қалыңдайды және белдік пайда болады. Оларда параподиялар мен мұртшалар жоқ, әр сегментте сегіз қылтан бар-екі жұп арқа және екі жұп құрсақ. Қылтандар-олардың ата-бабаларында болған параподиялардың қалдықтары. Олардың денесінде қылтандар аз, сондықтан олар азқылтандылар аталады. Тері мен бұлшықет тері-бұлшықет қапшығын құрайды. Оның астында сұйықтықпен толтырылған екінші дене қуысы (целом) орналасқан. Ол ішінен эпителиймен қапталған. Тері-бұлшықет қапшығының құрамына бұлшықеттердің екі қабаты кіреді: терінің астында сақина бұлшықеттері, ал тереңірек-бірыңғай салалы бұлшықеттер. Жауын құрты қозғалған кезде оның сақиналы және бірыңғай салалы бұлшықеттері кезектесіп жиырылады. Сақина бұлшықеттерінің жиырылуымен құрттың денесі ұзарады, ал бірыңғай салалы бұлшықеттердің жиырылуымен дене, керісінше, қысқарады. Ас қорыту жүйесі келесі органдардан тұрады: ауыз тесігі, ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, бұлшықетті қарын, ортаңғы ішек, артқы ішек, және аналь тесігі. Азқылтанды құрттардағы газ алмасу дененің беті арқылы жүзеге асырылады. Егер жаңбырдан кейін су жауын құрттарының шұңқырларын толтырса, онда олар жеткілікті оттегін алмайды да, жер бетіне шығады. Аннелидтердің әртүрлі кластарының өкілдеріндегі қан айналымы, жүйке және шығару жүйелері ұқсас құрылымға ие. Жауын құрттарының қанайналым жүйесіндегі жүректің рөлін 7-13 сегменттерде орналасқан сақиналы тамырлар орындайды. Олардың қабырғалары жиырылып, тамырлар арқылы қан айдай алады. Жүйке жүйесі дененің әр сегментінде болатын жүйке түйіндерінен түзіледі: алдыңғы бөлігінде олар периофарингеальды жүйке сақинасына жиналып, құрсақ жүйке тізбегін құрайды. Жүйке түйіндерінен нервтер шығады. Азқылтанды құрттар - гермафродиттер. Әрбір құртта дененің алдыңғы сегменттерінде орналасқан аталық және аналық жыныс жүйелері бар: алдымен аталық бездер, содан кейін аналық бездер орналасады. Жыныстық көбею екі құрттың қатысуымен жүреді. Жанасу арқылы олар жыныстық жасушалармен алмасады (екі құрттың әрқайсысының сперматозоидтары арнайы қуыстарға-екіншісінің аналық жасушаларына беріледі). Жауын құртының алдыңғы жағындағы бірнеше сегменттер қалыңдап, белдік түзеді. Белдік безді жасушалар құрт денесінің бір бөлігін муфта түрінде қоршап тұрған шырышты бөліп шығарады. Шырыш дененің алдыңғы жағына қарай жылжиды. Алдымен жұмыртқалар аналық бездерден, содан кейін аталық бездерден - сперматозоидтар бөлінеді. Пайда болған ұрықтанған жұмыртқалар дененің алдыңғы ұшынан сырғып кетеді. Піллә пайда болады, онда жұмыртқадан жас құрттар дамиды. Жауын құрттары 2 м немесе одан да терең топырақты қазып, қопсытып отырады. Қазу кезінде жауын құрттары қылтандарға сүйеніп, дененің алдыңғы ұшымен топырақты итереді. Егер топырақ тығыз болса, онда қопсыту кезінде топырақ жұтылып, ішек арқылы өтеді. Бұл жағдайда топырақтың гумусы мен органикалық заттары тамақ ретінде пайдаланылады. Ішек арқылы өткен заттарды құрттар жер бетіне үйінді түрінде шығарады. Олар топырақты гумуспен байытады, қышқылдықты төмендетеді және осылайша құнарлылықтың жоғарылауына ықпал етеді. Азқылтанды құрттардың көпшілігі шіріген өсімдік қалдықтарымен қоректенеді, бірақ олардың арасында жыртқыштар мен паразиттер бар. Жауын құрттары топырақ түзілуінде үлкен маңызға ие, оған бірінші болып Ч.Дарвин назар аударды. Өсімдіктердің қалдықтарын қатайтып, олар оны қарашірікпен байытады. Топыраққа жолдар салу арқылы олар ауа мен судың өсімдік тамырларына енуіне ықпал етеді. Топырақ пен өсімдік қалдықтарын жұту арқылы жауын құрттары минералдану және гумустың пайда болу процестерін жеделдетеді. 67. Сүтқоректілердің экологиясы 68.Жыныс жүйесі 9-15-ші сегменттер аралығында орналасқан жануар. Жауын құрттары азқылтанды құрттардың бір өкілі. Олар Антарктидадан басқа барлық континенттерде өмір сүреді. Әр түрлі түрлердің өкілдерінің дене ұзындығы 2 см-ден 3 м-ге дейін жетеді. Сегменттердің саны да өзгермелі: 80-ден 300-ге дейін. Қозғалыс кезінде жауын құрттары алдыңғы сегменттен басқа әр сегментте орналасқан қысқа қылтандарға сүйенеді. Қылтандардың саны 8-ден бірнеше ондағанға дейін өзгереді. Асқорытуы ауыз тесігінен басталып-ауыз қуысы-жұтқыншақ-өңеш-бұлшық етті қарын-ортаңғы ішек-артқы ішек-аналь тесігінен аяқталады. Жауын құртының өңешіне 3 жұп ізбесті бездері ашылады. Ол қанда жиналған карбонаттарды шығару қызметін атқарады. Ізбесті безінің сұйығы өңешке өтеді де, гумин қышқылының әсерін әлсіретеді. Ортаңғы ішектің арқа жағында тифлозоль қатпарлары орналасады. Олар ішектің бетін ұлғайтып, қоректің жақсы сіңуіне жағдай жасайды. Құрттардың қан айналымы жүйесі жабық, жақсы дамыған, қан қызыл түске ие. Жауын құртының екі негізгі қан тамырлары бар: арқа, ол арқылы қан дененің артқы жағынан алдыңғы жағына қарай жылжиды және құрсақ, онда қан дененің алдыңғы жағынан артқы жағына қарай жылжиды. Бұл екі қан тамыр әр сегменттегі сақина тамырларымен байланысқан, ол " сақиналы жүрек" деп аталады, қанның қозғалысын қамтамасыз ету үшін жиырылады. Тамырлар ұсақ капиллярларға бөлінеді. Тыныс алуы қорғаныс шырышымен жабылған сезімтал жасушаларға бай тері арқылы жүзеге асырылады. Шырыш негізінен антисептиктер болып табылатын көптеген ферменттермен қаныққан. Жауын құрттарының жүйке жүйесі нашар дамыған: жұтқыншақ маңындағы (екі жүйке түйіні) және құрсақ тізбегінен тұрады. Олардың қайта қалпына келу қабілеті дамыған. Жауын құрттарының көздері жоқ, бірақ оларда арнайы жарық сезгіш жасушалары бар. Фоторецепторлар эпидермистің көптеген бөліктерінде таралған, бірақ көбінесе құрттың артқы және бүйірлерінде шоғырланған. Бұл рецепторлар көп және эпидермисте таралған. Эпидермальды рецепторлардың тактильді қызметі бар. Олар сондай-ақ температураның өзгеруіне және химиялық тітіркендіргіштерге жауап береді. Құрттар жанасуға және механикалық дірілге өте сезімтал. Зәршығару жүйесі метанефридиялы. Азқылтанды құрттардың ортаңғы ішегі мен қан тамырларының сыртын хлорагенді жасуша жауып тұрады және ол зәр шығаруға қатысады. Бұл жасушаның ыдырау өнімдері біріне-бірі қосылып, “қоңыр денешіктер” түзеді, одан кейін бұлар целом қуысына өтіп, арқа тесігімен сыртқа шығарылады. Жауын құрттары – гермафродиттер, әрбір жыныстық жетілген дарада аналық және аталық жыныс жүйесі болады. Олар айқас ұрықтану арқылы жыныстық жолмен көбейеді. Көбею белдеу арқылы жүреді, оның ішінде жұмыртқалар ұрықтанып, дамиды. Белдеу құрттың алдыңғы сегменттерінде орналасады. Ұсақ құрттардың белдеуінен шығуы 2-4 аптада болады, ал 3-4 айдан кейін ересектер мөлшеріне дейін өседі. 69.Нерейданың бас бөлімінің және параподияның құрылысы. Көпқылтандылар - теңізде еркін тіршілік ететін аннелидтер. Нерейда осы көпқылтандылар класына жатады. Бұлар көбінесе теңіз суларында жүзіп, кейбірі бекініп тіршілік етеді. Барлық аннелидтер сияқты, көпқылтанды құрттардың денесі бас бөлігінен, сегменттелген денеден және анальды бөліктен тұрады. Бас бөлімі ауыз алды (простомиум) және ауыз сегментінен (перистомиум) түзіледі. Көптеген полихеталардың басында көздері мен сезімтал қосымшалары (қармалағыштар, пальпалар, антенналар) бар, перистомиумда ауыз тесігі мен мұртшалары орналасады. Мұртшаны басқаша цирра деп те айтады. Көптеген түрлерде дене сегменттердің әрқайсысында параподия бар. Әрбір параподия базальды бөліктен, арқа және құрсақ бөлігінен тұрады. Арқа бөлігінде арқа "антенна", құрсақ бөлігінде құрсақ "антенна" бар. Бір антенна сезу қызметін, екіншісі жылжу қызметін атқарады. Кейбір түрлердің арқа "антеннасы" циррус желбезектеріне айналады. Параподиялар қылтандармен тесілген, үлкен қылтандар-ацикулалар параподияны қозғалысқа келтіретін бұлшықеттер. Параподия қозғалысы синхронды. Бір жерге бекініп тіршілік ететін түрлерінде параподиялар дененің алдында ғана болады, ал артқы жағында жойылып қылтандары ғана сақталған. Осы қылтандары арқылы құмды қазады. Аналь бөлігінде 5-6 сегмент қана болады. Өте жіңішке, целом қуысы мен параподиялары бұл бөлікте болмайды. (75%) 70.Омыртқалылар тип тармағының кластары өкілдерінің иық белдеуінің бөлімдері. 71.Буылттық құрттар типі. Жалпы сипаттамасы және системасы. Аннелидтер-екінші қуысы бар екі жақты симметриялы, үш қабатты құрттар. Олар теңіз және тұщы су қоймаларында, топырақта өмір сүреді. Аннелидтердің денесі бас бөлімі, сегменттелген дене және анальды бөлімінен тұрады. Дененің алдыңғы жағында миы бар бас бөлімі— простомиум орналасқан. Онда сезім мүшелері орналасқан. Артқы, анальды бөлім немесе пигидий анусты алып жүреді. Бірінші сегмент-перистомиум-простомиумның артында орналасқан. Оның вентральды беті ауызды жауып тұрады. Перистомиумның күйін түпкілікті анықталған деп санауға болмайды: оны трохофора денесінің бөлігінен пайда болатын ерекше түрдегі сегмент ретінде, модификацияланған бірінші магистральдық сегмент ретінде немесе екі немесе одан да көп сегменттердің бірігуі нәтижесінде пайда болған деп санауға болады. Ішкі органдардың метамериясы (қайталануы) сыртқы сегментациямен байланысты. Кейбір аннелидтердің (көпқылтанды) сегменттерінде жұптасқан бастапқы мүшелер-параподиялар болады. Аннелидтердің ароморфоздары: қозғалыс мүшелері (параподиялар), дененің сегментациясы, дененің екінші қуысы (целом), тыныс алу мүшелері (тері желбезектері), жабық қанайналым жүйесі, метанефридиальды типтегі зәр шығару жүйесі. Аннелидтерде тері-бұлшықет қапшығы бар, оның құрамына кутикула, бір қабатты эпителий және екі бұлшықет қабаты кіреді (сақиналы бұлшықет, олардың астында бірыңғай салалы бұлшықет). Бірыңғай салалы бұлшықеттер ішінен целомдық эпителиймен қапталған. Дененің екінші қуысы (целом) дененің ішкі ортасының рөлін атқаратын целомдық сұйықтықпен толтырылған. Қанайналым жүйесі-жабық. Асқорыту жүйесі функционалды түрде ерекшеленетін үш бөлімге бөлінеді: алдыңғы эктодерма, ортаңғы эндодерма және артқы эктодерма. Ішектің алдыңғы және ортаңғы бөліктерінде сараланған аймақтар бар (зоб, асқазан). Газ алмасу дененің терісі арқылы (азқылтанды құрттар мен сүліктер) немесе желбезектерде (көпқылтанды құрттар) жүзеге асырылады. Көптеген түрлердің зәр шығару органдары – метанефридия, әр сегментте жұптасып орналасады, ал кей түрлерде-протонефридия. Жүйке жүйесіне жұптасқан жұтқыншақүсті, жұтқыншақасты ганглия және құрсақ жүйке тізбегі кіреді. Жұтқыншақүсті, жұтқыншақасты ганглиялар сақиналы тамырлармен байланысқан. Құрсақ жүйке тізбегі әр сегментінде метамерлі түрде қайталанатын ганглиядан тұрады. Аннелидтер дара жынысты да, қос жынысты да болуы мүмкін. Көптеген түрлердің дамуы метаморфозбен жүреді. Теңіз аннелидтерінің личинкасы трохофора деп аталады. Кейбір түрлер жыныссыз жолмен көбейе алады. Аннелидтер 3 класқа бөлінеді: азқылтанды, көпқылтанды және сүліктер класы. 72.Буынаяқтылар. Типтің жалпы сипаттамасы және систематикасы. 73.Омыртқалылар тип тармағының кластарының омыртқа жотасының бөлімдерін салыстыр. 74. Антенальды және максиллярлы бездер кімдерде кездеседі. 75.Бас сегменттерімен санағанда жалпы 18 – ге тең сегменттері бар жануарлар. 76.Алғашқы аңдар класс тармағына сипаттама, отрядтары. 77.Буынаяқтылардың ас қорыту, зәр шығару жүйесінің құрылысы (шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер, насекомдар). 78.Бауыраяқты моллюскалар. Кластың құрылыс ерекшеліктері, системасы, көбеюі мен дамуы. Маңызы. 79.Жорғалаушылар мен құстардың ортақ белгілері мен айырмашылықтары 80.Тимпанальды мүшенің қызметі және ол кімдерде кездеседі? жүктеу/скачать 31.73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|