1.Қазақ тілінің тарихы мен жазуды оқытудың мақсаты мен міндеттері, зерттеу нысаны, көздері, қарастыратын мәселелері

Көне қыпшақ тілінде жазылған ескерткіштер

жүктеу/скачать 180.85 Kb.

бет	6/35
Дата	05.05.2023
өлшемі	180.85 Kb.
	#561236

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 35

Байланысты:
Гулбану апай толық шпор
кмж, 1-daris, Расписание, 5 сынып көлік, ОХТ РК1 [21-42], нидер , oueui oaaaoiaad naiu oueui oaeiaeoiaad naiuia uiae aoiaea

5.Көне қыпшақ тілінде жазылған ескерткіштер

Қыпшақ жазба ескерткіштері — қыпшақ тілінде 11 — 16 ғасырда жазылған шығармалар. Қыпшақ жазба ескерткіштері 4 әліпбиде түзілген: 1) ескі араб әліпбиі; 2) көне армян әліпбиі; 3) ескі орыс жазуы; 4) ежелгі готик әліпби. Қыпшақ жазба ескерткіштері материалдары: 1) М.Қашқаридің “Ди-уани лұғат-ат-түрк” сөздігінде; 2) Кумандар туралы жазылған еур. еңбектерде; 3) орыс жылнамаларының половецтер туралы мәліметтерінде; 4) мәмлүк қыпшақтары тіліндегі зерттеулерде (грамматика, қыпшақша-арабша сөздік, анықтағыш, т.б.); 5) армян іс қағаздары, трактаттары мен сөздіктерінде; 6) қыпшақ тіліндегі көркем туындыларда кездеседі. Қыпшақ жазба ескерткіштері әдеби тілде және халықтың ауызекі сөйлеу тілінде жазылған. Бірінші топ шығармалары екіге бөлінеді: а) дәстүрлі әдеби тілде жазылған еңбектер; ә) жергілікті халықтың әдеби тілінде жазылған Орта Азия мен Еділ (Алтын Орда) ескерткіштері. Дәстүрлі әдеби тілдегі еңбектерге: Рабғузидің “Қисса су-л-әнбия”, Құтыбтың “Құсырау — Шырын”, Рауандидің “Мұхаббатнама”, Әлидің “Нахд-әл-Фарадж”, Сайф Сараидың “Гүлистан бит-түрки”, Сиди Ахмедтің “Ташшұқнама”, Хорезмидің “Тәржіма Шаһнама”, Ахмед Иүгінекидің “Ақиқат сыйы”, Әбілғазының “Оғызнама” атты еңбектері мен авторлары белгісіз “Қорқыт ата кітабы”, “Сираж әл-Қулуб”, “Рахат әл-Қулуб”, “Миғражнама”, “Дастан-и-Жұмжұма Сұлтан”, “Мифтаһул-әділ”, “Тефсир”, т.б. шығармалар жатады. Ал жергілікті халық тіліндегі ескерткіштер — Қожа Ахмет Иасауидің “Диуани хикметі”, Сүлеймен Бақырғанидің “Хикметі”, т.б. Қыпшақ ауызекі сөйлеу тіліндегі жазбалар: “Диуани лұғат-ат-түрк”, “Кодекс Куманикус”, “Китаб әл-Идрак Ли-Лисан әл-Атрак” (Әбу Ха-йян), “Китаб Булгат әл-муштак фи-лұғат ат-түрк” (Жамалладдин ат-Түрки), “ат-Тухфат әз-Закия Фи-л-Лұғат-ат-Түркия”, “Әл-каванин Әл-куллия лидабт әл-лұғат-ти-Түркия”, “Китаб әд-Дурра әл-Мудийа фи-л-Луғат ат-Туркийа уә-л-Камал”, “Ашшудүр әл-да-һабия уа-л-кита әл-ахмадия философия-лұғат-ат-Түркия” (Ибн М.Салих), “Хуласа”, “Мани әл-Гузат”, “Китаб Муқаддима” (А.Самарқанди), “Китаб ад-Дағуа”, т.б. Армян қыпшақтары тілінде жазылған діни трактаттар, сөздіктер, тарихи жазбалар, т.б. осы топқа жатады. Мәмлүк қыпшақтары тілінде 10-ға жуық еңбек бар. Қыпшақ жазба ескерткіштерінің көбі қыпшақ тілінде жазылып, оғыз тілі әсер еткен (Мәмлүк, Орта Азия мұралары), оғыз тілінде жазылып, қыпшақ тілінің ықпалына түскендер аз
Ескі қыпшақ жазба ескерткіштері— қыпшақ тайпаларының және олармен біріккен басқа түркі тайпаларының тілінде 11—16 ғ. жазылған шығармалар. Бұлар ескі араб, ескі армян, ескі орыс және ескі готикалық әлігі билерде жазылған. Ескі қыпшақ жазба ескерткіштері жалпы түркілік әдеби тілде және жергілікті тайпалардың ауызекі сөйлеу тілінде жазылған. Алғашқысына Орта Азия мен Еділ бойында (Алтын Орда) туған Рабғузидің "Кисасс ул-анбия". Кұтбтың "Xyepav va Ӏііырын", А. Иугнекидін"һибатул-хакайик", Рауани Хорезмидін "Мухаббатнама", ҚАРАҢЫЗ. Ясауидын "'Диуани Хикмет"т. б. шығармалар жатады. Екінші топқа қыпшақ тайпаларының ауызекі тілі негізінде туған М. Кашғаридың "Диуани лұғат ат-түрк", "Кодекс куманикус", Абу Хайяннын "Китаб ал-идрак ли-Лисан ал-атрак" X. б. шығармалар жатады. Армян қыпшақтарының тілінде жазылған діни трактаттар, армянша-қыпшақша сөздіктер, тарихи жазбалар т. б. осы топқа жатады. Бұлардың ішінде басылмай, қолжазба күйінде сақталғандары да бар. Мәмлүк қыпшақтары тілінде грамматикалық, лексикалық, лексикографиялық Юшакты еңбек туған. Орта ғасырлардағы қыпшақ тайпаларының сөйлеу тілі мен әдеби тілі нұсқаларының, жалпы халықтық Қазақ тілінінң қалыптасу тарихын зерттеуде Ескі қыпшақ жазба ескерткіштерінің маңызы зор

жүктеу/скачать 180.85 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 35