1.Қазақ тілінің тарихы мен жазуды оқытудың мақсаты мен міндеттері, зерттеу нысаны, көздері, қарастыратын мәселелері

жүктеу/скачать 180.85 Kb.

бет	29/35
Дата	05.05.2023
өлшемі	180.85 Kb.
	#561236

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 35

Байланысты:
Гулбану апай толық шпор
кмж, 1-daris, Расписание, 5 сынып көлік, ОХТ РК1 [21-42], нидер , oueui oaaaoiaad naiu oueui oaeiaeoiaad naiuia uiae aoiaea

51.Тарихи синтаксис мәселелері

Тарихи синтаксистің қалыптасу тарихы
1.Синтаксистік құрлыстың даму ерекшеліктері.
2.Синтаксистік байланыс тәсілдерінің дамуы. Байланыс түрлерінің қалыптасуы. Сөз тіркесінің дамуы.
Қай тілдің болса да, синтаксистік жүйесінің қарастыратын обьектісі- сол тілдің синтаксистік құрылысы, сөз тіркесі мен сөйлем. Адам баласы бір-бірімен түсінісіп, пікір алысу үшін, қарым-қатынас жасау үшін сөйлейді. Өз ойын бір сөзбен де, бірнеше сөз тіркесімен де білдіреді.
VI-VIII ғғ. түркі тайпалары ескерткіштері тілінде сөйлемнің көптеген түрлері кездеседі. Олар мағынасына және айтылу ерекшеліктеріне қарай алдымен хабарлы, лепті және сұраулы сөйлемдер болып бөлінеді.
Хабарлы сөйлемдер кейде болымды, кейде болымсыз болып келеді: Аз будунығ үкүш қылтым- Аз халықты көп қылдым. Менің сабымын сымады- Менің сөзімді бұзбады. Жоғарыда ескерткіштерден келтірілген екі сөйлемнің біріншісі болымды, екіншісі болымсыз.
Сұраулы сөйлем сұрау есімдіктері немесе сұраулы шылау арқылы жасалады: Ілім емті қаны? Қағаным қаны? Не қағанқа ісіг- күчіг бірермін? – Елім енді қайда? Қағаным қайда? Қай қағанға күш- жігерімді берермін?
Лепті сөйлем. Лепті сөйлемдер көңіл-күй мен сезімге байланысты қуану, ренжу, таңдану, бұйрық мәнде айтылады. Лепті сөйлемдер көтеріңкі әуенмен айтылады: Бу сабымын едгүті есід, қатығды тынла!- Бұл сөзімді жақсы есіт, қатты тыңда! Көгмен иер-субы Ідісіз қалмазун!- Көгмен жер-суы иесіз қалмасын!

52.Сөз тіркесінің даму тарихы, байланысу тәсілдері мен түрлері.

Сөздердің байланысу формалары мен тәсілдері. Сөз тіркесі. Ескерткіштер тіліндегі сөйлем ішінде сөздер белгілі бір тәртіп бойынша, өзара мағыналық және тұлғалық жақтарынан бір-бірімен байланысып келеді. Олар сөз тіркестерін жасайды. Олар ескерткіштер тілінде бағыныңқы және басыңқы сөз болып екіге бөлінеді. Сабақтаса байланысқан тіркестер құрамындағы сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлері қазіргі замандағыдай: жалғаулар, шылаулар, орын тәртібі, интонация арқылы. Ескерткіштердегі сөздердің байланысу түрлері қазақ тіліндегідей беске бөлінеді: 1.Қиысу. Бұл бастауыш пен баяндауыштың арасында болатын байланыс. Қиысуда бастауыш қандай тұлғада тұрса, баяндауыш та сондай тұлғада тұрады. Ол ат анта өлті – Ол ат онда өлді. 2.Меңгеруде бағыныңқы мүшенің атау және ілік септіктерінен басқа біреуінде тұруы қажет.Мысалы: Менің сабымын сымады – Менің сөзімді бұзбады. – табыс септік арқылы. Табғачқа йана ічікті – Табғашқа және бағынды. - барыс септік арқылы. Қабысуда сөздер бір-бірімен қатар тұрып та байланысады. Қабысуда сөздер тек орын тәртібі арқылы тіркеседі. Мысалы: беңгү таш – мәңгі тас. Матасуда ілік септіктегі сөз бен тәуелді жалғаулы сөздер өзара байланысады: түрк будун күсі – түрік халқының даңқы т.б.Жанасуда пысықтауыштар етістіктен болған баяндауыштармен орын талғамай байланысады.Жанаса байланысқан сөздердің сөйлемдегі орны ерікті. Мысалы. Түрк будун үчүн түн удымадым, күнтүз олурмадым- Түрік халқы үшін түнде ұйықтамадым,күндіз отырмадым Немесе: Кунтүз түрк будун үчүн олурмадым.

жүктеу/скачать 180.85 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 35